19
imkoniyatiga ega bo‘lamiz. Bu jarayon har qanday sanoatkorxonasi binosida, shuningdek qar
qanday binoda, ayniqsa, sovuq faslda uzluksiz davom etadi
va bu hodisani aeratsiya deb
yuritiladi.
Mashinasozlik sanoati korxonalarida, ayniqsa, ko‘p miqdorda issiqlik ajralishi bilan
kechadigan jarayonlarda tabiiy shamollatishning ahamiyati nihoyatda katta bo‘ladi. Chunki bu
sexlarda almashtiriladigan havoning mihdori juda katta bo‘lganligi
sababli mexanik
shamollatishga juda katta mablag‘ sarflashga to‘g‘ri keladi. Bunday issiq sexlarda ajralib
chiqayotgan issiqlikni tabiiy shamollatish yo‘li bilan chiqarib yuborish anchagina iqtisodiy
samara berishini hisobga olish kerak.
Bunda asosiy e’tiborni havoni kirish yo‘nalishlari va chiqish joylarini ta’minlash katta rol
o‘ynaydi. Ma’lumki issiq havo yuqoriga qarab ko‘tariladi, sovuq havo esa pastga yo‘naladi.
SHuning uchun ko‘p miqdordaissiqlik ajralib chiquvchi sexlarda sovuq havoni poldan 4m
balandlikdan berish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Sovuq havo pastga qarab yo‘nalishi
borasida issiq havo bilan aralashadi, isiydi va vujudga kelgan tabiiy oqimlar harakatiga qo‘shilib
uzluksiz harakat hosil qiladi. Bu uzluksiz harakat davomida oqimlarga yangidan-yangi miqdorlar
qo‘shilishi natijasida yuqori to‘siqlar tomon yo‘naladi va bir qismi tabiiy shamollatish
tirqishlaridan
tashqariga chiqib ketadi, bir qismi esa sovib yana pastga qarab yo‘naladi va bu
bilan havoning xona ichidagi aylanma harakatini kuchaytirishga o‘z hissasini qo‘shadi. SHunday
qilib binolarning ichida havo harakatining tutash oqimlari vujudga keladi. Agar tashqarida havo
nihoyatda issiq bo‘lsa, (30-40
o
C atrofida) tabiiy shamollatish ehtiyoji oshadi.
Tabiiy shamollatishni hisoblash, asosan, ma’lum isish hisobiga engillashib, binoning
yuqori qisimlarida yig‘ilgan ortiqcha bosimni, biron-bir havo chiqarib yuborish joyidan chiqarib
yuborishgamo‘ljallangan. Farazqilaylikma’lum ko‘ndalang kesimga ega bo‘lgan
sexni umumiy
havo bosimi asosida belgilab olasak, ma’lum balandlikka ko‘tarilgan havo isib, xona haroratiga
tenglashgan chizig‘ini 0-deb faraz qilaylik.Shu 0 chiziqdan yuqori tomonda bosim ortiqcha
bo‘lib, pasttomondabirmuncha kam bo‘lishini isbotsiz tushiniladi.
Hosil bo‘lgan ortiqcha bosimi balandlik hisobiga bo‘lganligidan uni quyidagicha
ifodalash mumkin:
R =H(
m
-
u
),
bunda N shamollatish tirqishlaridan tashqariga chiqib quyi havo kirish joyi bilan
yuqoridagi havo chiqish
joyi orasidagi balandlik;
m
- tashqaridagi havoning zichligi,kg·m
3
u
- ichkaridagi havoning zichligi,kg·m
3
;
Bundan tashqari tabiiy havo almashish shamol ta’sirida ham bo‘lishi mumkin. Agar
binoga shamol urilayotgan tomondagi bosim shamol hisobiga birmuncha ijobiy bo‘lsa,shamol
urmayotgan tomonda bosim salbiy yo‘nalishda bo‘ladi va buni quyidagicha ifodalash mumkin:
R = R
1
- R
2
bunda R
1
-shamol urilayotgan tomondagi bosim;
R
2
-shamol urilmayotgandagi tomondagi bosim.
Agar binoga har ikkala bosim kuchi tabiiy shamollatish vazifasini bajarayapti deb
hisoblasak:
R =(
m
-
u
) H + (R
1
- R
2
)
Ortiqcha bosim miqdorini aniqlagandan keyin chiqarib yuborilayotgan
havo miqdorini
ham aniqlash mumkin:
Q =
f
P
q
2
20
bunda
- havo miqdori koeffitsienti;
f - havoni chiqarib yuboruvchi teshik kesim yuzasi;
Soddalashtirilgan holda bu formula:
Q = 4,04
P
ko‘rinishga ega bo‘ladi.
Agar chiqarib yuborilayotgan havo miqdori,kirib kelayotgan havo
miqdoriga teng
desak,unda biz kirib kelayotgan va chiqib ketayotgan havo harakat tezligini topishimiz mumkin:
V =
F
Q
bu erda F - havo chihib ketayotgan tirqish kesim yuzasi.
Chang tozalagichlarning turlari ko‘p. Ularni qo‘llaganda asosan chang tozaluvchi
apparatning ekspluatatsiya jihatidan qulayligiga,uning chang tozalash darajasiga va uning arzon-
qimmatligiga qarab tanlanadi.
