171
Sozlash bazasi deb, xomakining shunday sirtlariga aytiladiki, bunday sirtlar
bevosita oʻlchamlar bilan bogʻlangan boʻlib, bir marta oʻrnatishda hosil qilinadi va
ularga nisbatan moʻljallanadi.
Sozlovchi baza koʻp hollarda xomakining tayanch bazasi bilan oʻlchamli
bogʻlangan boʻladi. Xomakining aniq sirtlariga nisbatan dastgohlarni sozlaganda, bu
sirtlar dastgohlarda xomakilarni almashtirganda ham ishlov berayotgan asbobning
oxirgi holatini aniqlovchi dastgohlarning tayanch nuqtalariga nisbatan oʻz holatini
oʻzgartirmaydi. Bunday sirtlarga xomaki- larning tayanch sirtlari kiradi va tayanch
texnologik baza sifatida katta seriyali ishlab chiqarishda keng qoʻllaniladi.
Misol. Detalga qoʻyilgan texnik talablarni hisobga olgan holda texnologik
bazani tanlash.
Korpusni tayyorlash texnologik jarayonida
D-diametrli tuynuk ichini
yoʻnish operatsiyasi nazarda tutilgan. Tuynukni tayyorlashda tegishli oʻlcham va
ushbu tuynukni detalning boshqa yuzalariga nisbatan toʻgʻri joylashuviga qoʻyilgan
talab bajarilishi zarur.
Yoʻnish operatsiyasi uchun texnologik bazani tanlash va bazalash sxemasini
ishlab chiqish talab etiladi.
Yechish. 1. Detal uchun konstruktorlik bazalardan biri bu A-taglik tekisligi.
Ushbu tekislikni texnologik oʻrnatish bazasi sifatida tanlaymiz va uni bazalash
uchun uchta 1,2,3 tayanch nuqtani tanlaymiz. Texnologik yoʻnaltiruvchi baza
sifatida ikki tayanch 4 va 5 nuqtaga ega boʻlgan B-tekislikni qabul qilamiz.
Ushbu baza tuynukka B-yuzaga perpendikulyar yoʻnalishda
ishlov berish
imkonini beradi. Tuynukni tashqi konturga nisbatan simmetrik joylashtirish uchun
texnologik baza sifatida V-yuzadan foydalanish mumkin,
lekin konstruktiv
jihatdan yarim silindrning G-yuzasini ishlatish mumkin va bu maqsadda
qoʻzgʻaluvchan prizmali moslamadan foydalanish lozim.
2. Yuqorida bayon etilganlardan kelib chiqib, uchta A, B va G
- tekislikli bazani
qoʻllaymiz.(Yuqoridagi oʻngdagi sxema – bazalash sxemasi).
