Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

96 
san’ati bilan bir vaqtda an’anaviy xonandalik maktabi shakllanib keldi. 
An’anaviy xonandalik va qo’shiqchilik san’atining bir- biridan farqli 
jihatlari shundaki, xalq musiqa ijodining noyob shakli hisoblanmish 
an’anaviy xonandalik yo’nalishida og‘zaki an’anadagi mumtoz musiqa 
namunalari-mumtoz ashula, katta ashula, maqom ijrochiligi o‘rin olganligi 
e’tirof etilgan. 
Mumtoz ashulachilik – lirik xarakterdagi rivojlangan kuy va shaklga 
ega bo’lgan yirik aytim. Ashula- bu mumtoz musiqaning kuy rivojining 
vazmin xarakteri, hayajonli, dardli mazmuni, diapazonining kengligi, 
ritmik usulning murakkabligi va ijro etish uslubining mukammalligi bilan 
ajralib turadi. Mumtoz ashulalar asosan, mumtoz shoirlar she’r va 
g‘azallariga bastalangan kuylar bilan ijro etib kelingan. Falsafiy ma’noga 
ega bo’lgan ishqiy-lirik, ayrim hollarda nasihatgo’y, shuningdek, ayriliq va 
hasratli mazmunni ifodalovchi mavzu ashulaga xos xususiyatdir. 
Ta’lim jarayonida o’quvchi-yoshlarni o’zbek an’anaviy mumtoz 
musiqa namunalari, ijrochilik an’analari, shakl, usullari bilan yaqindan 
tanishtirib borish musiqa ta’limini milliy negizda shakllantirish maqsadiga 
mos kelishi bilan muhimdir. 
Musiqa madaniyati darslarida mumtoz musiqa bilan o‘quvchi-
yshlarni tanishib borish, namunalarni tinglash va tahlil qilish, mashhur 
ashulachi hofizlar, mohir cholg‘uchilar ijrosidagi kuy-qo’shiqlar ta’sirida 
o’quvchilarda quyidagi bilim va malakalarni egallab borishlariga 
imkoniyat yaratiladi: 
1. O’zbek mumtoz kuy va ashulalarini xalq musiqasining boshqa tur 
va shakllaridan farqli xususiyatlarini anglash, tushunish. 
2. Mumtoz musiqa asarlarining tuzilishi, ijro etilishi, ijroda qanday 
musiqiy ijrochilik uslublariga rioya qilinishi. 
3.Mumtoz musiqa asarlariga xos bo’lgan nola, qochirim, salmoqlash 
kabi milliy bezaklarni ishlatilishi, ijroda ularni badiiy ifodalanishi. 
4.Ijroda she’riy matn hamda kuy (ohang)ning o’zaro mutanosibligini 
sezish, his qilish. 
5.Turli murakkablik darajasidagi mumtoz asarlarni tinglash, tahlil 
qilish, unga o’z munosabatini bildira olish malakasiga ega bo’lish. 
An’anaviy musiqa asarlari haqidagi ma’lumotlar mazmunida ularning 
muallifllari hayoti va ijodi, asar yaratilgan davr, asarning ‘oyaviy-badiiy 
mazmuni, unda ioda etilgan muallif ichki kechinmalari qay darajada o‘z 
ifodasini topganligiga, asarni musiqiy-nazariy tahliliga jiddiy e’tibor berish 
lozim. 
An’anaviy musiqa ijrochiligi bo‘yicha darslarni shu yo‘sinda tashkil 
etilishi va olib borilishi natijasida o‘quvchilarning mumtoz va maqom 
namunalari haqidagi nazariy bilim va amaliy ijro etish malakalarini 
dinamik rivolanihi ta’minlanadi. 

97 
Bular quyidagilarda namoyon bo‘ladi: 
- mumtoz musiqa asarlarining boshqa musiqa janrlaridan farqli 
xususiyatlari haqida muayyan tushuncha va tasavvurga ega bo‘lis; 
- mumtoz shoirlar hayoti va ijodi bilan muayyan darajada tanishib 
borishi; 
- mumtoz asarlarda uchraydigan notanish so‘zlar ma’nolarini 
bilishlari; 
- mumtoz kuy-ashulalarni mohir ijrochilari, ularning ijro uslblari, 
asar jozibasini ta’minlashdagi ovoz va ijrochilik mahorati, shuningdek, asar
g‘oyaviy-badiiy mazmuni, voqea-hodisa, obrazlari haqida fikr bildira 
olishlari; 
- asardagi mumtoz she’riy matn va kuyning o‘zaro sinxronligi, 
mavjud murakkabliklar, dinamik tuslar, ovoz tembrining asar ijrosiga 
ta’siri bo‘yicha ma’lum tasavvurga ega bo‘lishi; 
- mumtoz kuy-ashulalarni tinglash va kuylash bilan unga o‘z 
munosabatini bildira olish, asarga tavsif berish ko‘nikma va malakalarini 
shakllantiradi. Bularning 
Barshasi o‘quvchilarni o‘z milliy madaniyati, ma’naviy-musiqiy 
qadriyatlariga muhabbat ruhida kamol topishlarini kafolatlaydi. 

Download 5,14 Mb.