|
O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi navoiy davlat konchilik va texnologiyalari universiteti
|
| bet | 4/22 | | Sana | 20.08.2024 | | Hajmi | 2,14 Mb. | | #269684 |
Bog'liq Majmua O\'zb O\'tkinchi jarayonlar 2023-2024Sinov savollar.
1). Qisqa tutashuvni paydo bo‘lish ketma – ketliklari haqida tushuncha bering?
2). Qisqa tutashuvning sezilarli ta’siri nimalardan iborat bo‘ladi?
3). Elektr qurilma va sistema elementlarini loyihalashda texnik masalalarni echishda kanday ketma – ketliklar mavjud?
4). Qisqa tutashuvni hisoblashdan maqsad va asosiy taxminlar haqida tushuncha bering?
5). O‘tkazgichlar orasida Mexanik kuchlarni hosil bo‘lish sabablari nimada?
6). Kuchlanishni kamayishi natijasida xalq xo‘jaligida kanday ziyon etkazadi?
7). Elektr sistemani turg‘unlik holati kachon buzilishi mumkin?
8). Qisqa tutashuv toklarni hisoblashlarning aniqlik darajasi tanlanadigan qurilmalarga bog‘liqmi?
9). Qisqa tutashuvni hisoblashdan so‘ng kanday parametrlar aniq-lanadi?
10). Mexanik sabablar haqida tushuncha bering?
Mavzu: № 3. Nisbiy birliklar sistema xaqida ma’lumotlar.
Reja:
Nisbiy birliklarga o‘tish tartibi.
Nominal shartlarda berilgan qiymatlarni nisbiy birliklarga
o‘tqazish.
Tayanch so‘zlar: Nomli va nisbiy birliklar: aniq va takriban keltirish, bazis mikdorlari.
Har kanday fizikaviy kattaliklarni nisbiy, beulchov birliklarda ulchash nazariy chiqarishlarning va hisoblash ishlarining ko‘pchiligini anchagina osonlashtirishga olib keladi.
Birorta fizikaviy kattalikning nisbiy mikdori deb uni birlik sifatida qabul qilingan, boshqa nomdosh fizikaviy kattalik nisbatiga aylanadi. Buning uchun birincha navbatda fizik kattaliklarni bazis sharti qabul qilinadi. Masalan: bazis toki Ib va fazalararo bazis kuchlanishi Ub ni qabul kilsak, unda bazis quvvati quyidagi formula bilan aniqlanadi.
(3.1)
Bazis qarshiligi esa quyidagicha topiladi.
(3.2)
Kurib chikilayotgan bazis birliklardan ikkitasi ixtiyoriy qabul qilinadi, ikkitasi esa (3.1) va (3.2) formulalardan aniqlanadi.
Nisbiy E.YU.K, kuchlanish, tok, quvvat va qarshilik, tanlangan bazis shartiga ko‘ra quyidagicha aniqlanadi.
; (3.3)
; (3.4)
; (3.5)
; (3.6)
; (3.7)
* - nisbiy birliklarni bildiradi.
- bazis shartiga keltirilganligi.
(3.2) va (3.7) formulalardan foydalanilgan holda nisbiy qarshilikni quyidagicha aniqlash mumkin.
(3.8)
yoki
(3.9)
Kaerda Z – berilgan qarshilik, Om faza uchun;
I - bazis toki, ka (a);
U - fazalar orasidagi bazis kuchlanishi kV (v);
S - bazis quvvati, U va (va).
Formuladan ko‘rinib turibdiki nisbiy qarshilik son jixatdan nisbiy kuchlanish tushuviga bog‘liq bo‘ladi.
Bazas shartlarni tanlanishi ixtiyoriy bo‘lganligi uchun bitta xaqiqiy qiymat har xil sonlarga teng bo‘lishi mumkin.
Asosan elementlarning masalan: generatorlar, transformatorlar, reaktorlar va boshqa elementlarning pasportida ularning qarshiliklari nisbiy birliklarda nominal sharoitlarga keltirilgan bo‘lib beriladi, S =Sn va U =Un deb qabul qilinadi.
Ularnig qiymati (3.8) va (3.9) formulalar yordamida aniqlanadi, faqatkina bazis birliklari nominal qiymatlarga almashtiriladi.
(3.8a)
(3.9a)
Elektr sistema elementlarining nominal sharoitlarga doir berilgan nisbiy qarshiliklarni ixtiyoriy bazis sharoitlarga keltirish uchun quyidagi formulalardan foydalanish kerak.
; (3.10)
Xuddi shunday (3.11)
Ba’zi hollarda bir elementning, masalan; reaktorning nisbiy qarshiligi foizlarda beriladi.
Foizda va bulaklarda berilgan birliklar orasidagi bog‘lanish:
z% = 100z*
Agar hisoblash nisbiy birliklarda olib borilsa, unda almashtirish sxemaning hamma elementlarini oldindan bir xil bazis sharoitlarga keltirish lozim.
Hisoblashlarni osonlashtirish maqsadida bazis sharoitlari tanlab olinadi. Masalan, bazis quvvat sifatida odatda 100, 1000 yoki 10000 mV.A, ayrim hollarda esa tez-tez takrorlanadigan ayrim elementlarning quvvati olinadi. Bazis kuchlanish sifatida tegishli urtacha kuchlanishni olish kulay.
YUqorida kurilgan kattaliklar ko‘pincha oddiy elektr hisoblarni bajarishda qo‘llaniladi. Lekin nisbiy birliklar sistemasida ixtiyoriy fizikaviy kattaliklarni ta’riflash mumkin, shu bilan birga noelektrik kattaliklarni ham. Masalan elektr mashinalarni aylanish tezligining ulchov birligi sifatida sinxron aylanma tezlik , qabul qilinadi, ya’ni . Bu holda ixtiyoriy aylanma tezlik nisbiy birlikdan quyidagiga bo‘ladi.
(3.12)
Bunga asosan bazis birlig sifatida kuydagini qabul kilamiz:
Industivlik uchun:
;
Oqim tutashuvi uchun:
Oqim tutashuvi, u bazis aylanma tezlikda bazis kuchlanishini indo‘qsiyalaydi.
YUqorida kurilgan bazis shartlar ostida o‘zgarmas sinxron tezlik uchun:
; (3.13)
; (3.14)
; (3.15)
Bunday holatlarda indo‘qtiv qarshilik sonli indo‘qtivlikka teng, oqim tutashuvi esa sonli E.YU.K. teng bo‘ladi.
Bunday qiymatlarni almashtirish ya’ni tenglashtirish nisbiy birliklarni qo‘llanishiga olib keladi. Vaqtni ham nomli birliklarda keltirish kulay. Bazis vaqti sifatida , ya’ni
Davrtezlik 50 gs bo‘lganligi uchun sek tashkil etadi.
B
u holda vaqtni nisbiy birliklarda ifodalash.
ya’ni f=50 gs teng bo‘lgan holda
teng bo‘ladi.
Sinov savollari.
1). Nisbiy birliklar sistemasi haqida tushincha?
2) Fizikaviy kattaliklar, bazis qiymatlari nima va ular kanday kattaliklar?
3) Elektr sistema elementlarining nominal sharoitiga asosan berilgan nisbiy qarshiliklarni ixtiyoriy bazis sharoitiga keltirishlar?
4) Bazis quvvati kanday aniqlaniladi?
5) Bazis birliklar sifatida nima uchun yaxlit sonlar qabul qili-nadi?
6) Generatorlar, transformatorlar, reaktorlaring va boshqa eleme-ntlarning pasportida ularning qarshiliklari kanday birliklarda beriladi?
7) Generatorlarni qarshiligi nisbiy birliklarda kanday aniqlanadi?
8) Transformatorlarni qarshiligi nomli birliklarda kanday aniqlanadi?
9) Elektr uzatish liniyalarini qarshiligi nisbiy birliklarda kanday aniqlanadi?
10) Reaktorlarning qarshiligi nisbiy birliklarda kanday aniqlanadi?
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi navoiy davlat konchilik va texnologiyalari universiteti
|
