101
O‘quvchilar bilan muloqotda pedagogik taktga zid bo‘lgan qo‘pollik, adolatsizlik, qo‘rqitish,
haqorat, mensimaslik, pedagogikaga zid bo‘lgan jazolash usullarini qo‘llash va boshqa ular
shaxsiga salbiy ta’sir qiladigan turli jargon so‘zlar ishlatish o‘quvchilar qalbini umuman
tuzalmaydigan darajada jarohatlab qo‘yishi, yoki o‘qituvchining obro‘siga putur yetkazishi
mumkin.
O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi
bunday qarama-qarshiliklar, ko‘pincha, dars va darsdan
tashqari jarayonlarda sodir bo‘ladi. Bunda ayniqsa yosh o‘qituvchilarning pedagogik takt sirlarini
bilmasligi tajribasizligi pand beradi.
O‘qituvchining taktik mahorati birdaniga shakllanib qolmaydi, u yillar davomida pedagogik
faoliyatda, ustozlar tajribasini o‘rganishda, dars jarayonida, sinfdan tashqari faoliyatda va tarbiyaviy
soatlarda o‘quvchilar bilan muloqotda takomillashib boradi. Dars jarayonida
pedagogik mahorat-
ning asosi bo‘lmish pedagogik taktga ega bo‘lish o‘qituvchi uchun juda zarurdir.
Shundаy qilib, pеdаgоgik tаkt bu o‘qituvchining tа‘lim оluvchilаrgа nisbаtаn аmаlgа
оshirаdigаn tа’sirining mеzоnidir.
Pedagogik taktika-bu har qanday sharoitda ular bilan do‘stona munosabatlarni o‘rnatish uchun
eng yaxshi yo‘lidir, harakatlar barcha obyektiv oqibatlarini oldindan o‘z ichiga oladi o‘qituvchi,
uning idrok o‘quvchilar bashorat, yuqori insoniyat, javob, talabalar uchun g‘amxo‘rlik ifodasi,
ma’naviy xulq.
Xushmuomala bo‘lish uchun o‘qituvchi o‘z xatti-harakatlari uchun bir qator talablarga rioya
qilishi kerak:
- taktik aralashuvni talab qiladigan vaziyatni baholash uchun (agar o‘qituvchi talabani
noqulay vaziyatga qo‘yishga majbur bo‘lsa, tasodifan o‘z-o‘zini
hurmat qilish, talaba noqulay
vaziyatdan qutulish kerak bo‘lsa);
- qarama-qarshiliklarning sabablari haqida maksimal ma’lumotlarga erishish va murakkab
vaziyatlarni hal qilishda uning yetishmovchiligini hisobga olish (masalan, bola yomon o‘rgana
boshladi, chunki oilada kimdir kasal bo‘lib qoldi);
- talabaning ota-onasi bilan bo‘lgan munosabatini hisobga olish;
- talabaning o‘ziga xosligini, vaziyatning tabiatini hisobga olish;
- bir talabaga qanday ta’sir qilishni oldindan bilish sinfni qabul qiladi (agar sinf salbiy qabul
qilsa, unda ta’lim ta’siri bo‘lmaydi).
Pedagogik taktika-o‘qituvchining xatti-harakatlari emas, balki xatti-harakatlar uslubi.
Bu o‘qituvchining ma’naviy yetukligi, o‘zi uchun katta ish natijasidir.
Pedagogik taktika o‘qituvchining bunday xususiyatlarning mavjudligini nazarda tutadi:
- bolalarga insoniy munosabat;
- diqqat va kuzatish, o‘z va boshqalarning harakatlarining axloqiy tomonlarini ko‘rish
qobiliyati;
- o‘zingizni boshqarish
va shni cheklash qobiliyati;
- so‘zlaringiz va harakatlaringizning barcha mumkin bo‘lgan oqibatlarini oldindan bilish
qobiliyati;
- o‘z-o‘zini tanqid qilish va xatolarni tuzatish qobiliyati;
- ijodiy fikrlash, axloqiy muammolarni hal qilishda jasorat. Afsuski, ba’zan o‘qituvchining
ahmoqona xatti-harakatlari bilan tanishishingiz mumkin.
