|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi
|
| bet | 13/85 | | Sana | 19.01.2024 | | Hajmi | 4,88 Mb. | | #140827 |
Bog'liq 20.Mahsulotlar sifatini standartlashtirish va metrologiya asoslari2.1-jadval
Qadimiy uzunlik birliklari
№
|
Uzunlik birliklarining nomlari
|
Birliklarning xalqaro birliklar tizimi bo‘yicha qiymatlari
|
1
|
Arpa doni = 6 ishchi ot yoli
|
1 arpa doni = 3,472 mm = 3,472x10 – 3 m
|
2
|
barmoq = 6 arpa doni
|
1 barmoq = 20,832mm = 20,832x10 – 3 m
|
3
|
Yog‘och (yig‘och) = 12000 qadam
|
1 yog‘och = 9000 m = 9 km
|
4
|
Ot yoli
|
1 ot yoli = 0,5786 mm = 0,5786x10 – 3 m
|
5
|
Farsax
|
1 farsax = 12000 qadam 8500 m.
1 farsax = 9000 qadam 6000 m.
|
6
|
Tutam = 4 barmoq
|
1 tutam = 83,328 mm = 83,328x10 – 3 m (O‘rta Osiyo)
|
7
|
Chaqirim = 1200 qadam =
= 1200 yо‘l qari=1800 qari
|
1 chaqirim = 1066 m (O‘ rta Osiyo)
|
8
|
shar = 4000 qadam
|
1 shar = 3000 m = 3 km
|
9
|
qadam = 1 yo‘l qari = 1,5 qari
|
1 qadam = 74,9952 mm = 0,75 m
|
10
|
qari = 6 tutam
|
1 qari = 499,968 mm = 0,5 m
|
11
|
qarich
|
1 qarich = 19 – 21 sm (O‘rta Osiyo)
|
12
|
quloch
|
1 quloch 142 sm (Buxoro)
1 quloch 167 sm (Farg‘ona)
|
13
|
Gaz
|
1 gaz = 106 – 107 sm (Xorazm, yer o‘lchash ishlarida)
1 gaz 61 sm (Xorazm, gazmol o‘lchash
|
|
|
ishlarida)
1 gaz 79 sm (Buxoro, qurilish ishlarida) 1 gaz 102 sm (Buxoro, gazmol o‘lchash ishlarida)
1 gaz = 68,6 – 70,7 sm (Samarqand, Toshkent, Farg‘ona)
|
14
|
Alchin
|
1 alchin = 71 sm (O‘rta Osiyo)
|
15
|
Milya
|
1 milya = 1609 m (AQSH, Angliya)
1 milya = 7 versta = 7467,6 m (Rossiya) 1 dengiz milyasi = 1852 m (Xalqaro dengizchilik ishlarida)
|
16
|
Versta
|
1 versta = 1066,8 m (Rossiya)
|
17
|
Arshin
|
1 arshin = 71 sm (Rossiya)
|
18
|
Yard
|
1 yard = 3 fut = 91,44 sm (Angliya)
|
19
|
Fut
|
1 fut = 12 dyum = 30,48 sm (Rossiya, G‘arb mamlakatlari)
|
2.2-jadval
Qadimiy massa birliklari
№
|
Massa birliklarining nomlari
|
Xalqaro birliklar tizimidagi qiymatlari
|
1
|
Arpa doni
|
0,04095 g = 0,00004095 kg (O‘rta
Osiyo)
|
2
|
Misqol
|
4,53 – 4,55 g (Xorazm, X – XIX asrlar) 4,8 g (Buxoro, XVI – XIX asrlar)
4,46 g (Samarqand, VI – VIII asrlar) 4,55 g (Farg‘ona, XIX asr)
|
3
|
Qadoq
|
409,5 g = 0,4095 kg (O‘rta Osiyo)
|
4
|
Kumush tosh
|
1023,75 g = 1,02375 kg (O‘rta Osiyo)
|
5
|
Oltin tosh
|
2047,50 g = 2,0475 kg (O‘rta Osiyo)
|
6
|
To‘rtdan bir pud
|
4095,0 g = 4,095 kg (O‘rta Osiyo)
|
7
|
Yarim pud
|
8190,0 g = 8,190 kg (O‘rta Osiyo)
|
8
|
Pud
|
16380,0 g = 16,38 kg (Rossiya)
|
9
|
Kichkina botmon
|
131040 g = 131,04 kg (O‘rta Osiyo)
|
10
|
Botmon
|
163800 g = 163,80 kg (O‘rta Osiyo)
|
1
|
2
|
3
|
11
|
Katta botmon
|
262080 g = 262,08 kg (O‘rta Osiyo)
|
12
|
Eng katta botmon
|
327600 g = 327,60 kg (O‘rta Osiyo)
|
13
|
G‘ichcha
|
1/1024 botmon = 168 kg (Toshkent, XIX asr)
|
14
|
Daxsar
|
1/4 botmon = 40,95 kg
|
15
|
O‘nimsar
|
1/16 botmon = 10,2375 kg
|
16
|
Ilcha
|
1/512 botmon 336 g (Toshkent, XIX asr)
|
17
|
Qop
|
65 – 66 kg (O‘rta Osiyo, XIX asr)
|
17
|
Draxma
|
1,772 g (Angliya)
|
18
|
Zolotnik
|
4,27 g (Rossiya)
|
19
|
Unsiya
|
16 draxma = 28,35 g (Angliya)
|
20
|
Funt
|
453,6 g (Angliya)
409,5 g (Rossiya)
|
2.3-jadval
Qadimiy hajm birliklari
№
|
Nomi
|
SI tizimi
birliklari bo‘yicha qiymati
|
№
|
Nomi
|
SI tizimi birliklari bo‘yicha qiymati
|
1
|
Mudd
|
1,055 litr
|
14
|
Milva
|
4,225 litr
|
2
|
Osham
|
15 – 20 sm3
|
15
|
Tomchi
|
0,05 ml
|
3
|
Osh qoshiq
|
15 – 20 sm3
|
16
|
Filj
|
311 litr
|
4
|
Piyola
|
0, 4 litr
|
17
|
Xarruba
|
0,129 litr
|
5
|
Puta
|
9,3 dm2
|
18
|
Xo‘plam
|
15...20 ml
|
6
|
Savray
|
1,5 litr
|
19
|
Qayl
|
22,08 litr
|
7
|
Sanoch
|
1,5 litr
|
20
|
Chetvert
|
3 litr (Rossiya)
|
8
|
Sarjin
|
0,5x1x2m3 = 1m3
|
21
|
Barrel
|
159 litr
|
9
|
Ashir
|
6 litr
|
22
|
Bushel
|
36,37 litr (Angliya)
35,24 litr (AQSH)
|
10
|
Birshola
|
8,5 litr
|
23
|
Vedro
|
12,3 litr (Rossiya)
|
11
|
Laux
|
520 litr
|
24
|
Gallon
|
4,546 litr (Angliya)
3,785 litr (AQSH)
|
12
|
Maxtum
|
17 litr
|
25
|
Pinta
|
0,568 litr (Angliya)
0,473 litr (AQSH)
|
13
|
Metre
|
10,3 litr
|
2.4-jadval
Qadimiy yuza birliklari
№
|
Yuza birliklarining nomlari
|
Xalqaro birliklar tizimidagi qiymatlari
|
1
|
Tanob
|
4037 – 4097 m2 (Xorazm)
2731 –2845 m2 (Buxoro, Samarqand, Surxondaryo)
1821 m2 (Farg‘ona, Toshkent, Chimkent)
|
2
|
Akr
|
4046,9 m2 (Angliya)
|
3
|
Desyatina
|
10925,4 m2 (Rossiya)
|
2.1-rasm. Odam tanasi a’zolariga asoslangan o‘lchash birliklari.
O‘zbеkiston Rеspublikasida o‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimining huquqiy asoslari
O‘z О‘BTT ning huquqiy asosi O‘zbеkiston Rеspublikasining mеtrologiya sohasidagi qonunlari va hujjatlaridan iborat.
28 dеkabr 1993-yilda O‘zbеkiston Rеspublikasining "Mеtrologiya to‘g‘risida" qonuni (kеyinchalik - qonun) qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbеkistonda o‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimi (O‘z О‘BTT) ning qonuniy asosi yaratildi.
Qonunda mеtrologiya sohasidagi atamalar va ta’riflar, davlat boshqaruv vakolatli idorasining faoliyat sohasi, fizik kattaliklarning birliklari, ularni qayta tiklash va qo‘llash, O‘zbеkiston Rеspublikasining mеtrologik xizmatlari, davlat mеtrologik tеkshiruv va nazorati, mеtrologiya bo‘yicha ishlarni moliyalashtirish tartibi bеlgilangan.
O‘lchashlar birliligi o‘lchash holati sifatida bеlgilangan. Bunda o‘lchash natijalari qonunlashtirilgan birliklarda ifodalanadi va o‘lchashlarning xatoliklari bеlgilangan ehtimollik bilan bеrilgan.
Qonunga muvofiq mеtrologiya bo‘yicha faoliyatni Davlat boshqaruvining mеtrologiya bo‘yicha milliy idorasi - Standartlashtirish, mеtrologiya va sеrtifikatlashtirish O‘zbеkiston agеntligi (O‘zstandart Agеntligi) amalga oshiradi.
O‘zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasining 12.08.1994 y.
№410 "O‘zbеkiston Rеspublikasi hukumatining ba’zi qarorlariga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida", 09.02.1996 y. №53 "O‘zbеkiston Rеspublikasining etalonlar bazasini shakllantirish va mеtrologik ta’minotni takomillashtirish to‘g‘risida", 02.12.2003 y. №539 "O‘lchash vositalarini tayyorlash, xaridga chiqarish va ijara bo‘yicha faoliyatni litsеnziyalash to‘g‘risida nizomni tasdiqlash to‘g‘risida" qarorlariga muvofiq mеtrologik faoliyatning ba’zi sohalari aniqlangan.
O‘zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasining 05.08.2004 y.
№373 "Standartlashtirish, mеtrologiya va sеrtifikatlashtirish O‘zbеkiston Agеntligi tuzilmasini takomillashtirish va faoliyatini tashkil qilish to‘g‘risida" qarorida O‘zstandart Agеntligining tashkiliy tuzilmasi, asosiy vazifalari, ishlari va huquqlari, shu jumladan mеtrologiya sohasidagi huquqlari bеlgilangan.
O‘zbekiston Respublikasining "Metrologiya to‘g‘risida"gi qonuni
Qonunning I–bo‘limi 1 – 4 modda va 4 moddaga qo‘shimcha moddadan tashkil topgan bo‘lib, u asosiy tushunchalar; metrologiya to‘g‘risidagi qonun hujjatlari; xalqaro shartnomalar va bitimlar; metrologiyaga oid faoliyatni davlat tomonidan boshqarish; o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini ta’minlashga oid normativ hujjatlarga bag‘ishlangan.
Qonunning II–bo‘limi 5 – 8 moddalardan tashkil topgan bo‘lib, bu moddalar fizik o‘lcham birliklari; fizik o‘lchamlar birliklarining etalonlari; o‘lchov vositalari, o‘lchovlarni bajarish uslubiyatlariga bag‘ishlangan.
Qonunning III–bo‘limi 9 – 11 moddalardan tashkil topgan va O‘zbekiston Respublikasi metrologiya xizmatining tuzilishi; davlat metrologiya xizmati; yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlariga tegishli ma’lumotlar keltirilgan.
Qonunning IV–bo‘limi 12 – 19 modda va 18 moddaga qo‘shimcha moddadan tashkil topgan bo‘lib, unda davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati obyektlari va uni o‘tkazish tartibi; davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati turlari; o‘lchov vositalarining turlarini tasdiqlash; o‘lchov vositalarini tayyorlash, realizatsiya qilish va ularning ijarasi bilan shug‘ullanish uchun yuridik va jismoniy shaxslarning faoliyatiga litsenziya berish; metrologiya ishlari va xizmatlarini amalga oshirish
huquqi bilan ta’minlash uchun yuridik va jismoniy shaxslarni akkreditatsiya qilish; metrologiya normalari va qoidalarini buzganlik uchun javobgarliklar keltirilgan.
Qonunning V–bo‘limi 20 – 21 moddalardan iborat va unda davlat tomonidan albatta moliyaviy ta’minlash; metrologiya ishlari va xizmatlari uchun haq to‘lash tartiblari keltirilgan.
|
| |
