10-BOB.TRIKOTAJ MASHINALARI DETALLARINI TAYYORLASH
TEXNOLOGIK JARAYONLARI
10.1.Ignadonni tayyorlash texnologik jarayoni
Ignadonlarni mo„ljallanishi va konstruktiv xususiyatlari
.
Trikotaj
mashinalarini o„ziga xos detallaridan biri ignadondir, uzunligi 1m. eni 0,012m. va
qalinligi 0,01m., ko„ndalang va bo„ylama qirqilgan ariqchalarga ega plastina
ko„rinishida bo„ladi. Ko„ndalang ariqchalar bo„ylab polotno shakllantiruvchi ignalar
harakatlanadi (10.1-rasm).
10.1-rasm Trikotaj mashinasini yassi to„quv ignadoni
Trikotaj ignalari bilan bir qatorda ignadon trikotaj mashinasini muhim qismini
hosil qiladi va uni tayyorlash texnologik aniqligi va sifati ko„p jihatdan ishlab
chiqarilayotgan mahsulot sifatiga taisir qiladi.
Ignadonlarni ekspluatatsion xususiyatlari ko„ndalang ariqchalarni eni qadami va
chuqurligi aniqligi, uruvchi taroqlarini va ko„ndalang ariqchalarni ishchi yuzalarini
mikrogeometriyasi va ignaturuvchilarni ruxsat etilgan cho„kuvchanligi bilan
belgilanadi
.
Ignadonlarni tayyorlamasiga texnik talablar.
Ignadonlarga qo„yidagi talablar
qo„yiladi: yuqori va quyi tekisliklarni parallellikdan og„ishi 0,01mm. gacha; uruvchi
259
taroqlar va ko„ndalang ariqchalar ishchi yuzalarni g„adir-budurligi Ra=1,25mkm;
ignali
yo„lakchalarni
chiqishlarini
qattiqligi
2mm
balandlik
va
35-40mm. enlikda HRC45-50.
Ignadonlar uchun material va tayyorlama.
Ignadonlar uchun material sifatida
50G markali po„lat ishlatiladi, uni 45 markali po„latga almashtirish mumkin. Bu
holda ignali yo„lakchalarini qattiqligi HRC45-50. Tayyorlama sifatida ignadonlar
uchun prokatlangan yasi po„lat (o„lchami12x120mm) ishlatiladi.
Ignadonlarni tayyorlash.
Ignadonlarni katta qiyshayishiga sabab bo„luvchi,
kichik bikrligi murakkab shakli, o„lchamlar aniqligi va ishchi yuzalar sifatini
yqoriligi ignadonlarni tayyorlash texnologik jarayoniga yuqori talablar qo„yadi. Yassi
trikotaj mashinalari ignadonlarini tayyorlash texnologik jarayoni 10.1-jadvalda
keltirilgan. Texnologik jarayon o„z ichiga tayyorlamani qo„yi temperaturali
kuydirish, ko„p qaytalanadigan to„g„rilash, frezalash, randalash, jilvirlash, YUCHT
yordamida toblash, jilolash operatsiyalarini oladi.
Ignadonlarni texnologik jarayonini ko„pchilik operatsiyalarini bajarishda ularda
ichki kuchlanishlar hosil bo„ladi. Kichik bikrligi sababli ignadonlar katta
qiyshayishga duchor bo„ladi, bunda qiyshayish tayyorlamani dastgohdan echishdan
so„ng darhol ro„y beradi, shuning uchun operatsiyalardan so„ng ko„plab to„g„rilash
operatsiyalari bajariladi.
Tekisliklarni frezalashda ignadonlarni qalinligi turli nuqtalarda bir xil emas. Past
aniqlikni asosiy sababi ko„plab qiyshayishi va frezalash operatsiyasiga kelib
tushayotgan tayyorlamalar qalinligi o„lchamlarini har xilligidir. Keyinchalik
bajariladigan jilvirlash ignadonlarni qalinligi o„lchamlarini har xilligini kamaytiradi.
10.1-jadval.
10-sinfdagi tekis yuzada yotqizilgantrikotaj mashinasi ignadonlarini tayyorlash
Operatsiya
1.Tayyorlamani 1 o„lchamda kesish
13.1 Burchakli cho„qqisidagi
2 burchak ostidagi 1 ariqchani 3
chuqurlikka frezalash
260
2.To„g„rilash
14. 2 o„.u.h 1 burchak ostda
qovurg„ani randalash
3.11,3 o„.u.h tekislikni frezalash; boshqa
tekisliklar 1 o„lchamga frezalash
15. 2 va 3 o„.u.h frezalash
4.90
0
burchakni
o„.u.h. qovurg„ani
frezalash; ikkinchi qovurg„ani 1 o„lchamga
frezalash
16.To„g„rilash
5.Tekislikni jilvirlash: ikkinchi tekislikni
1 o„lchamga jilvirlash
17.Tekislikni 1 o„lchamga
jilvirlash
6.
90
0
burchakni o„.u.h. qovurg„ani
frezalash; ikkinchi qovurg„ani 1 o„lchamga
jilvirlash
18.Qovurg„alarga 90
0
burchakdagi yonboshlarni 1 o„.u.h
frezalash
261
7. 1 va 2 burchaklarini o„.u.x 3 o„lchamga
shakldor ariqchalarni va ariqcha 4 ni 5 o„.u.h
frezalash
19.Ignali 1 ariqchalarni 2
chuqurlikka frezalash
8.
2 o„.u.h ariqcha 1 ni va ariqcha 3
ni 4 o„.u.h frezalash
20.Uruvchi
taroq
ariqchalarini iganli ariqchalar o„qi
bo„ylab frezalash
9. 1 o„.u.h asosni jilvirlash
21.YuCHT yordamida
toblash
262
10. 1 burchak ostida 2 o„.u.h ariqcha
frezalash
22.Qovurg„ani jilvirlash: 1
burchak ostida 2 o„.u.h, 3 burchak
ostida 4 o„.u.h, 5 burchak ostida 6
o„.u.h.
11. 1 burchak ostida 2,3 va 4 o„.u.h.
frezalash
23. Oltita teshikni parmalash;
1 va 2 ikkita teshiklarni
kengaytirish; 2 va 3 ikkita
teshiklarni zenkovkalash
12.Burchak cho„qqisidagi 2 burchak
ostidagi 1 ariqchani 3 chuqurlikka frezalash
24.30
0
va 50
0
burchakli
ariqchalarni tozalash; uruvchi
taroqni ishchi yuzalarini tozalash;
o„tkir qirralarini o„tmaslashtirish;
qirralarni 1 radiusgacha
dumaloqlashtirish; tekisliklarni
jilolash.
263
Ignali ko„ndalang ariqchalarni frezalash (19-operatsiya, 10.1-jadval) ariqcha
frezalovchi dastgohda bajariladi, bunda tayyorlamalar dastgohda magnit plitalar
yordamida mahkamlanadi. Bu operatsiyada operatsion eskizlarda ko„rsatilgan
o„lchamlar ushlanadi. Bu operatsiyada ignadonlar juft-juft ishlov berilganligi,
o„lcham 1,46
+0,07
og„ishga ega sababli, ignadan uzunligi bo„yicha ariqcha chuqurligi
joizligini bajarish qiyinchilik tug„diradi. Deyarli har bir o„tishdan so„ng
1,46
+0,07
o„lchamni nazorat qilish va dastgohni qo„shimcha sozlash kerak[14].
O„lchamni joizlikdan og„ganida qo„shimcha yurish bajarish yoki A tekislik
qirqib tashlanadi, bu esa ushbu operatsiyani unumdorligini keskin kamaytiradi.
Buning natijasida dastgohlarni avtomatik tartibda ishlashi buziladi. Bundan tas hqari,
turli
mahkamlash
kuchlari
ishlov
berilayotgan
ignadonlarni
har
xil
deformatsiyalanishiga olib keladi, bu esa bu operatsiyalarda A tekislikdan og„ishini
o„zgarishiga olib keladi.
Ishlov berishni minimal vaqtda bajarilishiga erishish uchun ignali ariqchalarni
dastgohni avtomatik ish tartibida, ariqchalarni eni va chuqurligini nazorat qilish
uchun to„xtovlarsiz ishlashini ta‟minlash kerak. Bunga oldingi operatsiyalardagi
ishlov berish aniqligini oshirish va ariqcha ko„rsatkichlarini avtomatik nazoratini
kiritish hisobiga erishiladi.
Jilvirlash
operatsiyasini
maxsus
buraluvchi
moslamada
bajariladi,
u ignadonlarni jilvirtoshga nisbatan kerakli burchak ostida o„rnatilishini ta‟minlaydi.
Trikotaj mashinalari uchun ip bilan kontaktda bo„ladigan yuzalarni, ayniqsa
tugun yasash jarayonida ishtirok etuvchi detallar uchun, jiloli ishlov berish sifati katta
264
ahamiyatga ega. Yuzalarni ishlanishga xomashyo harajatlari, ipni cho„zilish va
shikastlanishi, trikotaj mahsulotlari tashqi ko„rinishiga ta‟sir etuvchi tugunli tuzilmani
notekisligi, polotnani qirqib olish foizi va trikotaj mashinalari unumdorligi yuzalar
sifatiga bog„liq bo„ladi.
Ignadonni ip bilan kontakdagi organ bo„lib uruvchi taroq V hisoblanadi, unga
jiloli ishlov berish sifati tuguncha hosil qilish jarayoniga katta ta‟sir ko„rsatadi.
Uruvchi taroqqa jiloli ishlov berishda o„tkir qirralarini dumaloqlashtirish va bir
vaqtda ip bilan kontakda bo„ladigan ishchi yuzalarni muqobil mikrorelifini olish talab
etiladi.
Bundan tashqari, uruvchi taroqni eyilishga chidamliligini oshirish kerak, chunki
ignadonlarni almashtirishni asosiy sabablardan biri uruvchi taroqni eyilishidir. Bu
talablar hamda ignadonlarga jiloli ishlov berishdagi unumdorlikni oshirish, mehnat
sig„imini pasaytirish va mehnat sharoitlarini yaxshilash zaruriyatlari jiloli ishlov
berishi kerak bo„lgan shartlarni belgilab beradi.
Jiloli ishlov berishni eng unumdor usullaridan biri murakkab shakldagi
detallarga Ra=0,08mkm. g„adir-budurlikda ishlov berishni va mustahkamlangan yuza
qatlamini olinishini ta‟minlovchi mexanik cho„tkalar bilan ishlov berishdir. Uruvchi
taroqlarni ip bilan kontaktda bo„luvchi yuzalarga jiloli ishlov berish maxsus
dastgohlarda metall tolalaridan iborat diskali cho„tkalar yordamida bajariladi.
Bu dastgohni ishlatilishi jilolash operatsiyasini g„adir-budurlikni va ip bilan
kontaktdagi yuzalar qirralarini dumaloqlashtirishni muqobil ko„rsatkichlari bo„lishini
ta‟minlash imkonini berdi.
Mexanik cho„tkalar bilan ishlov berish sifati asbob konstruksiyasiga, ishlov
berish tartibiga, MS, boshlang„ich g„adir-budirlik va ishlov berilayotgan yuzalar
qattiqligiga bog„liq bo„ladi. Metall cho„tkani umumiy ko„rinishi 13.4-rasmda
keltirilgan.
265
10.2-rasm. Metall cho„tka
Metall cho„tkalar bilan ishlov berish tartiblariga qo„yidagilar kiradi: T-ishlov
berish vaqti; V-ishlov berish tezligi(tolalarni tashqi uchlarini aylanma tezligi);
t-tolalar tarangligi. Asbobni ko„rsatkichlari qo„yidagilar: d
t
-tola diametri; l
|
-tolalarni
erkin uchlarini uzunligi; ρ
t
-tolalar zichligi va tola materiali.
Kerakli ko„rsatkichlarga ega g„adir-budurlikka ega bo„lgan uruvchi taroq ishchi
yuzalarni olish uchun qo„yidagi qiymatlar qabul qilingan: d
t
=0,34mm.,
ρ
t
=65dona/sm
2
., l=25mm., t=1,5mm, ishlov berish tezligi 0,5m/s va ishlov berish
vaqti 3s.
|
