-rasm. Tut daraxtining zamburug’li kasalliklari

265 
Zamburug’larning foydali vakillarining qimmatli ferment va biokimyoviy 
xususiyatlari non yopishda, pivo, vino, sut-qatiq, pishloq tayyorlashda 
foydalanilmoqda. Medisinada, yengil, konditer sanoatda foydalaniladigan 
kislotalar zambu rug’lar vositasida olinadi. Yog’ochni qayta ishlash, teriga ishlov 
berishda zamburug’lar muxim rol o’ynaydi. 
Zamburug’larning tabiatdagi va inson hayotidagi zarari yog’och, karton, 
qog’oz, turli oziq ovqat maxsulotlari, jixoz va ishlab chiqarish vositalarini 
buzilishiga, turli qishloq xo’jalik, manzarali, dorivor, o’rmon o’simliklarining 
kasallanishiga sabab bo’ladi. 
Tutning fuzarioz kasalliklari. Respublikamiz sharoitida tutning vilt 
kasalligi Verticillium va Fusarium zamburug’lari keltirib chiqaradi. Bu kasallikni 
sistematikasi, tarqalishi va qarshi kurash choralari 1974 yildan boshlab 
A.Sh.Sheraliyev tomonidan o’rganilgan . 
Tut daraxtining hosildorligini oshirishda serhosil navlarni yetishtirish, qulay 
agrotexnik tadbirlarni qo’llash bilan birga uning kasalliklariga qarshi kurash 
choralarini ilmiy asosda ishlab chiqish zarur. Tut bargi hosilini oshirish 
pallachilikni ozuqa bazasini mustahkamlash bilan bog’liqdir. Keyingi yillarda 
tutning kasalliklari tufayli urug’ning unuvchanligi, ko’chatlar nobud bo’lishi, 
barg hosil miqdori pasa yishi hollari kuzatilmoqda. Kuzatishlarning 
ko’rsatishicha tut o’simligida 40 dan ortiq kasalliklar aniqlangan. Ular quyidagi 
guruhlarga ajratiladi:
Yuqumli kasalliklar: bakteriyalar, zamburug’lar, viruslar, mikoplazma lar 
keltirib chiqaradigan kasalliklar va gullik parazitlar (zarpechak, suvpechak, 
shumg’iya). 
Urug’dan ungan ko’chatlar fuzarioz kasalligi bilan kasallanishi ko’chatlar 
unib chiqqandan 17-26 kun o’tgandan keyin amalga oshadi. Bunday 
ko’chatlarning urug’ kurtak barglari da sarg’ish-jigar rangdagi dog’lar paydo 
bo’lib, ular qovjirab quriydi. Kasallik belgilari haqiqiy barglarda ham kuzatiladi. 
Kasallangan barglar yuzasida dastlab sarg’ish dog’lar paydo bo’lib, ular 

266 
keyinchalik jigar rangga kiradi. Havo harorati ko’tarilgan vaqtlarda bunday 
barglar och yashil rangga kirib, so’liy boshlaydi. Bunday barglarning barg bandi 
ko’ndalang kesib ko’rilganda yog’ochlik qismi qorayib ketadi. Kasallangan 
ko’chatlarning poyasi ko’ndalang kesilganda yog’ochlik qismi jigar rangda yoki 
qoramtir rangda ko’rinadi. Bunday ko’chatlarning kasallanishida F. moniliforme, 
F. lateritium, F. heterosporum, F. gibbosium, F. sambusinium zamburug’ turlari 
qatnashadi.
Ma’lumotlarga ko’ra tutning fuzarioz kasalligini 10 dan ortiq turdagi 
Fusarium zamburug’lari keltirib chiqaradi. Kasallik tufayli 30-35 % urug’dan 
ekilgan ko’chatlar, 40-45 % payvandlangan ko’chatlar, 20-25 % ko’p yillik tut 
daraxtlari nobud bo’ladi. Kasallik ko’chatlarning yotib qolishi, ildiz chirishi va 
so’lishi tarzida namoyon bo’ladi. Kasallik belgilari pastki yarusda joylashgan 
barglarning sarg’ayishi, barg qirralarining jigar rangga kirib bujmayishi tarzida 
namoyon bo’ladi. Kasallikning ichki belgilari o’tkazuvchi to’qimalarning 
qoramtir jigar rangga kirishi (nekroz), ildiz po’stining chirishi natijasida qizil, 
ko’k, binafsha rangga kirishi bilan xarakterlanadi.

Download 11,98 Mb.