125
Mavzu 13. MEHNAT BOZORI STATISTIKASI
Reja:
13.1. Ishchi kuchning iqtisodiy faolligi va bandligi bo`yicha
klassifikatsiyalanishi.
13.2. Aholi bandligi va mehnatga jalb qilinganligi ko`rsatkichlari.
13.3. Mehnat resurslari balansi.
13.4. Korxona xodimlarining soni va tarkibi statistikasi. Ishchi kuchi harakati
statistikasi.
13.5. Ish vaqtidan foydalanish ko`rsatkichlari.
13.6. Ish vaqti fondidan foydalanish ko`rsatkichlari.
Tayanch iboralar:
Iqtisodiy faol aholi, bandlik va ishsizlik statistikasi, iqtisodiy nofaol aholi,
mehnat
resurslari, ro`yxatdagi va ishga kelgan xodimlar soni,
ishchi kuchining
qo`nimsizligi va doimiyligi,
ish vaqti fondlarining tarkibi, ish vaqti balanslari,
ish vaqti fondlaridan foydalanish ko`rsatkichlari,
ish davri va ish kuchining
o`rtacha uzunligi.
13.1. Iqtisodiy faol va nofaol aholi
Mamlakatning doimiy aholisi iqtisodiy faol va nofaol aholi guruhlariga
ajratiladi. Iqtisodiy faol aholi o`z ishchi kuchini mehnat bozoriga taqdim etadi
va ish beruvchilar uni sotib oladilar. Iqtisodiy nofaol aholi esa ob’ektiv
sabablar bilan mehnat bozorida ishtirok etaolmaydi.
Aholini kuzatish (ro`yxat o`tkazish) – bandlik va ishsizlik haqida
ma’lumotlarni yig’ishda muhim o`rinni egallaydi. Bunday kuzatishlar aholining
hamma qatlamlarini o`z
ichiga olib, u bandlilik tarkibi va uning o`zgarishi,
ishsizlar soni haqida to`la ma’lumotlarni olish va odatdagi usullarni qo`llab
olingan statistik hisoblarda aks ettirilmaydigan mehnat faolligining xar xil
formalarini hisoblash imkoniyatini beradi.
Mehnat bozori statistikasi odatdagi ko`rsatkichlar tizimi: mehnat resurslari
soni, band bo`lganlarning iqtisodiyot tarmoqlari bo`yicha
taqsimlanishi,
korxonalar, tashkilotlar, muassasalar
xodimlari tarkibi va soni, ish vaqtidan
foydalanish, mehnat unumdorligi va mehnat
haqqi darajasi va dinamikasi, har
bir tarmoqdagi ish sharoitlari holatlarini o`z ichiga qamrab oladi.
Rejali iqtisodiyot davrida mehnat resurslari va aholining bandligi haqidagi
ma’lumotlar, aholi ro`yxati o`tkazilgan davrlar orasida, korxona,
tashkilot va
muassasalarining ommaviy statistik hisobotlar ma’lumotlari asosida, mehnat va
ish haqqini o`rganish maqsadida o`tkazilgan tanlama kuzatish ma’lumotlariga
asoslanar edi.
Bozor iqtisodiyotiga o`tish davrida jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotida yuz
berayotgan tub o`zgarishlar statistika oldiga yangi-yangi talablarni qo`ymoqda.
Statistika oldiga mehnat bozorini o`rganish vazifasi qo`yilmoqda, shu jumladan,
bandlilik va ishsizlik darajasi, ozod bo`lgan ishchi kuchini kasbiy tayyorlash va
uning xarajatlari qiymati, aholining majburiy migratsiyasi
kabi masalalarni
126
o`rganish o`zbek statistika uslubiyatini xalqaro andozalar darajasiga etkazishni
taqazo etadi.
