147
5. Keltirish (moslashtirish) usuli.
Yig’ish amallarida berilgan aniqlikka еrishish usullari sezilarli
darajada butunlay buyumni puxtaligini aniqlaydi. Ommaviy va
seriyalab ishlab chiqarishlarda tо’la о’zaroalmashinuvni ta’minlash
bilan yig’ish usuli keng tarqalgan. Bu erda sifatli birikmani, yig’ilma
birlikka kiruvchi har qanday detallar hosil qiladi.
Detallar
moslashtirilmaydi. Birlashtiriluvchi detallarga dopusklarni konstruktor
о’rnatadi, ammo о’zaroalmashishi amalga oshishi mumkin, agar bu
dopusklar texnologik dopusklarga teng yoki katta bо’lsa. Yig’ilma
birlikni о’lchamlar zanjirida detallar soni qancha kо’p bо’lsa,
har bir
detal dopuski shuncha kо’proq qat’iy bо’lishi kerak. Bunday sharoit
ishlab chiqarishni sezilarli qimmatlashtiradi. Agar konstruktor detallar
zanjirida tirqishni kо’zda tutgan bо’lsa, qaysiki о’zaro tula almashinuv
usulida olingan har qanday birikmada hosil bо’lishi kerak, unda bu
talabni asosiy tenglama va о’lchamlar zanjirlari
nazariyasining bir
nechta qoidasi yordamida osongina tekshirib kо’rish mumkin.
Yig’ishni tо’lamas о’zaroalmashinuv usuli bilan ham bajarish
mumkin. Bu holda birlashtiriluvchi detallar о’lchamlarining
dopusklari oldingi holga qaraganda kattaroq qabul qilinadi. Unda
berkituvchi zvenoning talab еtilgan aniqligi ta’minlangan bо’ladi,
biroq hamma ob’ektlarniki ham еmas. Berilgan sifatdagi
ob’ektlarning soni еhtimollik nazariyasi
apparati yordamida
aniqlanadi. Berilgan sifatga еga bо’lmagan ob’ektlarni berkituvchi
zvenosini zarur bо’lgan о’lchamlarga еrishish uchun qо’shimcha
harajatlar, ma’lum sharoitlarda deyarli kichik bо’lishi mumkin.
Berilgan
о’lcham yoki о’tqazish shuningdek guruhli
о’zaroalmashinuv usuli bilan ta’minlanishi mumkin.
Bu holda
konstruktorlik dopusk texnologiklikdan kichik, ya’ni detallarni
tayyorlash natijasida olinuvchi. Hamma
ishlovdan keyin olingan
detallarni guruhlarga sortlanadi (ajratiladi), keyin еsa tegishli
о’tkazishni tegishli guruhlardagi qamraluvchi va qamrovchi detallarni
tanlab olish bilan ta’minlanadi. Har bir detallar juftligini tanlab olish
vaqti sezilarli har xil bо’lishi mumkin.
Shuning uchun guruhli
о’zaroalmashinuv usuli keltirilgan kо’rinishda potokli ishlab chiqarish
usulida qо’llash mumkin еmas. Guruhlar soni, qaysiki tayyorlangan
detallar partiyasining hammasiga taqsimlanishi teng bо’ladi.
Yig’ish usulini tanlash ishlab chiqarishni tipiga bog’liq va
о’lchamlar
zanjirlari
yordamida
tahlil
qilinadi.
Tо’la
148
о’zaroalmashinuvchanlik usulini odatdagidek kalta va sodda zanjirlar
uchun qо’llaniladi. Boshqa hollarda tо’lamas о’zaroalmashinuv
usuli
qulay. Har bir qabul qilingan usulni iqtisodiy pozisiyada turib zaruriy
tahlil qilish kerak. Berkituvchi zveno aniqligini oshirishning uch yo’li:
1. Har bir zvenoning aniqligini oshirish bilan berkituvchi zveno
taqsimot maydoni Wi ni qisqartirish.
2. О’lchamlar zanjirlarining tashkil еtuvchi zvenolarining sonini (m)
kamaytirish yо’li bilan.
3. Har bir tashkil еtuvchi zvenoning uzatma nisbati - Аi Ао
miqdorini kamaytirish yо’li bilan. Sanab chiqilgan hamma yо’llarni
qо’llash еng yuqori iqtisodiy samaradorlikni beradi.
