22
4.1-rasm. Cho„zilishga statik sinash:
a va b–cho„zilishga sinaladigan standart namunalar; d- kam
uglerodli po„latdan yasalgan namunaning cho„zilish diagrammasi.
Diagrammaning O-R
ps
qismda namunaning uzayishi kuchning orti-
shiga proporsional ravishda bo‗ladi. Yuklanish bilan deformatsiya
orasidagi proporsionallik qonuni saqlanadigan yuklanish R
ps
ga
proporsionalik chegarasidagi kuch deyiladi. Yuklangan R
ps
dan ortganda
R
ps
-R
el
uchastkasida qoldiq deformatsiya paydo bo‗la boshlaydi.
Namuna dastlabki, hisobiy uzunligining 0,005-0,05 bo‗lgan qadar qoldiq
deformatsiyaga
erishadigan kuch R
el
ega elastiklik
chegarasidagi kuch
deyiladi.
Diagrammalarda R
el
nuqtasidan yuqoridagi qismida sezilarli qoldiq
deformatsiya paydo bo‗ladi va cho‗zilish egri chizig‗i to‗g‗ri chiziqdan
ancha og‗adi. Namuna hisobi uzunlikni 0,2% qadar qoldiq deformatsiya
hosil qiluvchi yuklangan R
oq
ga oquvchanlik chegarasidagi kuch
deyiladi. Egri chiziqning gorizontal qismiga oquvchanlik maydonchasi
deyiladi. Bunday maydoncha kam uglerodli po‗latdan yasalgan
detallarda kuzatiladi. R
oq
ga tegishli nuqtadan yuqorida yuklanish A
nuqtagacha
ortib boradi, bu nuqta maksimal kuch R
v
ga mos keladi,
undan keyin diagramma egri chizig‗i pasayib boradi, bu namunada
bo‗yin hosil bo‗lib, uning uzilishi bilan bog‗liq. Namunani uzish uchun
kerak bo‗lgan eng katta kuch R
v
mustahkamlik chegarasidagi kuch deb
ataladi.
Bo‗yin hosil bo‗lgach, yuklanish
B nuqtagacha kamayadi, namuna
cho‗ziladi va uziladi. Plastik materiallargina bo‗yin hosil bo‗lib uziladi.
Cho‗zilish diagrammasinig asosiy nuqtalariga mos keluvchi yuklanishlar
metallning deformatsiyalanishiga bo‗lgan qarshiligining quyidagi
tavsifnomalarini (MPa larda) aniqlash imkonini beradi: Proporsionallik
chegarasi -
ps
yuklanishlar bilan deformatsiyalar orasida to‗g‗ri
proporsionallik saqlanadigan eng katta kuchlanish:
23
R
ps
ps
=
_________
F
0
Bu yerda, F
0
–namunaning ko‗ndalangan kesim yuzasi, mm
2
;
Elastiklik chegarasi -
el
deb, deformatsiya ma‘lum qo‗yim bilan
harakatlanadigan birinchi marta ma‘lum kichik qiymatga erishadigan
kuchlanishga aytiladi:
R
el
el
=
__________
F
0
Oquvchanlik chegarasi -
oq
yuklanish
yanada ortmaganda ham
namuna deformatsiya ortib boradigan kuchlanishdir:
R
oq
oq
=
__________
F
0
Mustahkamlik chegarasi -
v
deb, namuna uzilishidan oldingi
yuklanishining namunaning boshlang‗ich ko‗ndalangan kesimi yuzasiga
nisbati sifatida topiladigan kuchlanishga aytiladi.
R
v
v
=
_________
F
0
