109
intervalida
qiyinchiliksiz kechadi, bu 150-200 mm qalinlikdagi quymalarni
jo‘valarining diametri 800-850 mm bo‘lgan duo reversiv stanlarda 5-7 marta
o‘tkazish bilan 5,5-6,0 mm qalinlikkacha prokatlash imkonini beradi.
Polosalarni yuzani eritish bilan tozalash odatda ingichka oqim bilan
eritadigan maxsus agregatlarda N
28O4 ning 10-16% li eritmasi bilan amalga
oshiriladi. Eritishdan keyin prokat gilotina
qaychilar bilan qirqiladi, 7-9 rolikli
to‘g‘irlash mashinalarida to‘g‘irlanadi.
Misdan sovuq yoyilgan listlar, polosalar va lentalar ishlab chiqarish
texnologik jarayoni quyidagi operatsiyalarni o‘z ichiga oladi.
Qaynoq prokatlashdan keyin qaynoq yoyilgan tayyorlanmalarni maxsus
payvandlash apparatlarida tutashtirib payvandlash amalga oshiriladi, bu
stanlarning unumdorligi va yaroqli metall chiqishini
sezilarli darajada oshirish
imkonini beradi. Payvandlashdan keyin yuzani eritish bilan tozalash amalga
oshiriladi, mas’uliyatli buyumlarni ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan
tayyorlanmalar esa maxsus agregatlarda ikki tomonlama frezerlashga tortiladi,
bunda metallning har ikkala tomonidan 0,5 mm qalinlikdagi metall olib
tashlanadi. So‘ngra tayyorlanma sovuq prokatlash bajariladi, u ishchi
jo‘valarining diametri 350-500 mm bo‘lgan uzluksiz reversiv stanlarda amalga
oshiriladi.
Mis yarim fabrikatlarni sovuq prokatlashda bittalik
deformatsiyalarning
ham, yig‘indi deformatsiyalarning ham katta darajalari qo‘llaniladi, bu listlar,
polosalar va lentalarni oraliq kuydirishlarsiz olish imkonini beradi. Biroq katta
yig‘indi deformatsiya darajasi bilan prokatlash metallning strukturasi va
xususiyatlarining anizotropiyasiga olib keladi, u keyinchalik sovuq listli
shtamplashda pistonlar ko‘rinishida yuzaga chiqadi. SHu sababli prokatlash
jarayoniga himoyalovchi yoki qayta tiklovchi atmosferaga ega bo‘lgan qarshilik
pechlarida 650 °S haroratda oraliq kuydirishlar kiritiladi.
Ikkinchi sovuq prokatlashdan keyin yarim fabrikatlarning
bir qismi listli
prokatlash liniyasining sayqal berish operatsiyalariga beriladi, bu erda qirqish,
to‘g‘irlash, tamg‘a bosish va o‘rash amalga oshiriladi. Yarim fabrikatlarning
110
boshqa
qismi
lentalarga
prokatlaydigan
liniyaning
sayqal
berish
operatsiyalariga kelib tushadi. Shundan keyin ular tayyor lentalarga bo‘ylama
qirqish liniyasiga kelib tushadi.
Latunlardan listlar, polosalar, lentalar tayyorlash texnologik jarayoni
quyidagi operatsiyalardan tashkil topadi. YArim uzluksiz
quyish uslubi bilan
olingan quymalar
1,0-2,0 t og‘irlikdagi bo‘laklarga qirqiladi va metodik yoki
karusel gaz pechlarda 750 - 800°S haroratgacha qizdiriladi. So‘ngra
jo‘valarining diametri 800-850 mm bo‘lgan duo stanlarda 5 m/s gacha tezlik
bilan 5,5-6,0 mm qalinlikkacha qaynoq prokatlash o‘tkaziladi. So‘ngra
tayyorlanmalar 10 t og‘irlikdagi rulon olinguncha tutashtirib payvandlanadi,
yuzani eritish bilan tozalashga tortiladi yoki har bir tomondan 0,5-0,7 mm
qalinlikdagi metallni olib tashlash bilan frezerlanadi. 2,5-4 mm qalinlikkacha
birinchi sovuq prokatlash jo‘valarining diametri 350-400 mm bo‘lgan kvarto
kataklarga ega bo‘lgan uzluksiz yoki reversiv
stanlarda amalga oshiriladi,
so‘ngra konveyerli elektr pechlarida 3-4 soat ushlab turish bilan 600-720°S
haroratda kuydirish o‘tkaziladi. Xuddi mis yarim fabrikatlarda bo‘lgani kabi
keyingi sovuq prokatlash listlar va lentalarni olish imkonini beradi. Biroq
latunlar sovuq deformatsiyalashda tezda mustahkamlanishini (qattiqlashishini)
hisobga olish bilan prokatlash tez-tez tortuvchi yoki konveyerli pechlarda
oradiq kuydirishlar bilan almashtirib turiladi. Yuqori rux miqdoriga ega bo‘lgan
latunlarni himoyalovchi, qayta tiklovchi atmosferada yoki vakuumda kuydirish
tavsiya qilinmaydi, chunki bunda ruxning kuchli
darajada qattiq holatdan
gazsimon holatga o‘tishi sodir bo‘ladi, bu yaroqsizlikka olib keladi. SHu
sababli bunday latunlar uchun kuchsiz oksidlantiruvchi atmosfera (oshiqcha
qizdirilgan suv bug‘i) yoki azotli atmosfera qo‘llaniladi, bunda hosil bo‘ladigan
oksid plenkasi asosiy metallni ruxning bug‘lanishidan ishonchli himoya qiladi.
Bronzadan lentalar, polosalar va listlarni ishlab chiqarish texnologik
jarayoni uning markasiga bog‘liq bo‘ladi. Bronzalarni qaynoq va sovuq
prokatlash latunni prokatlaydigan xuddi o‘sha asbob-uskunalarda amalga
oshiriladi. Qaynoq prokatlash harorati 750-900°S ni tashkil qiladi. Bronzalarni
111
prokatlash metallning tezda qattiqlashishi
bilan birgalikda kuzatiladi, shu
sababli 40-60% yig‘indi deformatsiya to‘plangandan keyin bronzaning
markasiga bog‘liq ravishda 600-750°S haroratda o‘tkaziladigan kuydirishlar
talab qilinadi.
