Sinov savollari
1. Generatorlarning parallel ishga tushirishni necha usulini bilasiz?
2. Generatorlarning parallel ishga tushirish shartlarini tushuntirib
bering?
39
7-MA’RUZA.
KUCH TRANSFORMATORLARI VA
AVTOTRANSFORMATORLARNI ISHLATISH
Reja:
1. Transformatorlarni ishlatish va unga qo‘yiladigan talablar.
2. Transformatorlarning prinsipial sxemalari.
3. Transformatorlar neytrallarini ulash usullari.
Transformatorlarni ishlatish jarayonida ularning ishonchli ishlashi
ta’minlanishi lozim. Yuklamalar, kuchlanish me’yori, transformatorlarning
alohida qismlarining harorati, moyning harakteristikalari va izolyatsiya
parametrlari o‘rnatilgan me’yorlari chegarasida bulishi kerak. Sovutish
tizimi, kuchlanishni rostlash va boshqa tarkibiy qismlari shuningdek,
doimiy vositalari bo‘lmish yong‘in o‘chirish, moy qabul qilgich, moy
chiqqishlar va moy to‘plagichlar soz bo‘lishi kerak.
Yong‘in o‘chirish tizimi avtomatikasi bir yilda bir marotaba sinovdan
o‘tishi kerak.
Ochiq taqsimlash qurilmalaridagi transformatorlar baklarida stansiya
yoki podstansiya tomonidan belgilangan tartib raqamlari, hamda ushbu
raqamlar eshiklarda va kameralarda shuningdek transformator
punktlarining ichida bo‘lishi kerak.
Ochiq taqsimlash qurilmalarida joylashgan transformatorlar tabiat
hamda moy ta’sirlariga chidamli och rangli bo‘yoqda bo‘yalmog‘i lozim.
Transformatorlarning
sovutish
tizimlari
ikkita
manbadan
ta’minlanishi, moyning majburiy aylanishi tizimli transformatorlarda esa
zahiraning qayta ulash tizimi orqali ulanishi kerak.
Kuchlanishning yuklama ostida rostlash qurilmasi avtomatik holatda
ishga shay holatda bo‘lishi kerak. Transformator kuchlanish ostida
bo‘lganda kuchlanishning yuklama ostida rostlash qurilmasini qo’lda uzib
ulash man etiladi.
Havo va moyning majburiy aylanishi (DS) hamda suv va moyning
majburiy aylanishli (S) tizimlari transformatorlarda ishga tushganda
(o‘chirilganda) tranformator bilan bir vaqtning o‘zida ishga tushishi
(o‘chirilishi) kerak. Moyning majburiy aylanishi yuklamadan qat’iy nazar
uzluksiz bo‘lishi, sovutish tizimining ishga tushirish (o‘chirish) tartibi
ishlab chiqaruvchi yo‘riqnomasi bo‘yicha aniqlanishi kerak.
40
7.1 – rasm. TS-630000/330 tipli kuch transformatori zavodining
tajriba zalida
Transformatorlarning havoning majburiy aylanishli va moyni tabiiy
aylanish (D) tizimlaridagi ventilyatorlarning motorlari moy harorati 55
0
C
etganda yoki nominal yuklamada ishga tushmog‘i hamda moy harorati
50
0
C tushganda yuklama toki nominal tokdan kichik bo‘lsa avtomatik
tarzda o‘chirilishi kerak.
Moy-suvli sovutish tizimli transformatorlarning kengaytirgichlaridagi
moy sathining eng kam miqdorida moy sovutgichlaridagi moy bosimi
quvurlardan aylanayotgan suv bosimidan 10 kPa dan kam bo‘lmasligi
kerak.
Elektr stansiya va nimstansiyalariga o‘rnatilgan uch fazali
transformatorlar eng ko‘p tarqalgan, chunki ularda jami quvvati xuddi
shuncha bo‘lgan uchta bir fazali transformatorlarga qaraganda isroflar 12-
15%, aktiv materiallar sarfi bilan qiymati 20-25% kam
41
Transformator sozlikdagi
taraqqiyot 220 va 500 kV
kuchlanishli, quvvati 630
MVA gacha, 330 kV
kuchlanishli,
quvvati
1000 MVA li uch fazali
transformatorlarni
va
500/110 kV li, birlik
quvvati 250 kVA li
avtotransformatorlarning
ishlab
chiqarish
imkoniyatini berdi.
Transformatorlar
quvvatining
chegaraviy
qiymati
ularning
transportirovka qilish sharoitlari, massasi va o‘lchamlari bilan cheklanadi.
Bir fazali transformatorlar, odatda, yetarli quvvatga ega bo‘lgan uch
fazali transformator tayyorlash mumkin bo‘lmagan yoki transportirovka
qilish ancha qiyin bo‘lgan hollardagina qo‘llaniladi. Bir fazali
transformatorlar guruhlarining eng katta quvvati 500 kV kuchlanishda
1600 MVA; 750 kV kuchlanishda 1250 MVA ga teng.
Har bir fazadagi turli kuchlanishdagi chulg‘amlar soniga qarab
transformatorlar ikki chulg‘amli va uch chulg‘amliga bo‘linadi (7.2-rasm,
a, b). Bundan tashqari, aynan bir xil kuchlanishdagi chulg‘amlar, odatda,
pasaytiruvchi chulg‘ami bir-biridan va yerga tutashtirilgan qismlardan
izolyatsiya qilingan ikki va undan ortiq parallel tarmoqlardan tashkil
topadi. Bunday transformatorlar ajratilgan chulg‘amli transformatorlar deb
ataladi
(7.2-rasm,
d).
Yuqori, o‘rtacha va past kuchlanishli
chulg‘amlarning qisqacha YuK, O‘K va PK deb belgilash qabul qilingan.
Past kuchlanishli ajratilgan chulg‘amli transformatorlar bitta
kuchaytiruvchi transformatorga bir nechta generatorlarning ulash imkonini
beradi, o‘z ehtiyojini ta’minlash sxemalarida, shuningdek qisqa tutashuv
tokining kattaligining cheklash maqsadida, pasaytiruvchi nimstansiyalarda
ham keng qo‘llaniladi.
Transformatorning nominal quvvati, kuchlanishi, toki, qisqa tutashuv
kuchlanishi, salt ishlash toki, salt ishlash bilan qisqa tutashuvdagi isroflar
transformatorning asosiy parametrlari hisoblanadi.
Transformatorning nominal quvvati deb zavod pasportida ko‘rsatilgan
to‘la quvvatining qiymatiga aytilib, nominal chastota va kuchlanishda,
7.2-rasm. Transformatorlarning prinsipial
sxemalari: a)-ikki chulg‘amli; b)-uch
chulg‘amli; d)-past kuchlanishli
ajratilgan
42
o‘rnatish joyi va sovitish muhiti nominal bo‘lgan sharoitlarda
transformatorning shu quvvat bilan uzluksiz yuklash mumkin bo‘ladi.
ikki chulg‘amli transformatorlarning nominal quvvati uning har bir
chulg‘amining quvvatidan
iborat.
Uch chulg‘amli transfor-
matorlar
chulg‘amlarining
quvvati bir-biriga teng yoki
har xil qilib tayyorlanadi.
Quvvatlari har xil bo‘lganda
har bir alohida chulg‘am
ichida eng katta nominal
quvvatga
ega
bo‘lgan
chulg‘amining
quvvati
transformatorning nominal
quvvati deb qabul qilinadi.
Chulg‘amlarning nominal
kuchlanishlari-transforma-
torning
salt
ishlashida
birlamchi
va ikkilamchi
chulg‘amlarining
kuchla-
nishlaridir.
Uch
fazali
transformator uchun - bu
uning liniya (fazalar orasidagi) kuchlanishidir. Bir fazali transformator
agar yulduz sxemasida biriktirilib, uch fazali guruhga ulashga
mo‘ljallangan bo‘lsa, bu kuchlanish U/
ga teng bo‘ladi. Transformator
yuklama bilan ishlaganda va uning birlamchi chulg‘ami qisqichlariga
nominal kuchlanish berilganda ikkilamchi chulg‘amdagi kuchlanish
nominalga qaraganda transformatorda isrof bo‘lgan kuchlanishning
kattaligiga teng miqdorga kichik bo‘ladi
| 