46
Transformatorning o‘tayuklanishi - izolyatsiyaning tez eskirishiga olib
keladigan yuklanish. Agar yuklanish ayni transformatorning nominal
quvvatidan katta bo‘lsa yoki atrof-muhit harorati qabul qilingan hisobiy
haroratdan +20
o
С dan ortiq bo‘lsa, shunday rejim hosil bo‘ladi.
O‘tayuklanish avariyada va tizimli bo‘lishi mumkin.
Avariya o‘tayuklanishiga
avariya hollarida, masalan, parallel
ishlayotgan transformator ishdan chiqqan hollarda yo‘l qo‘yiladi. Ruxsat
etilgan yuklanish chulg‘am (+140
o
С) va moyning (+115
o
С) ruxsat etilgan
chegara haroratlari bilan aniqlanadi. Standartlarga asosan nominal tokdan
katta
bo‘lgan qisqa muddatli avariya o‘tayuklanishga (oldingi
yuklanishning davomiyligi va kattaligi, sovituvchi
muhit harorati va
o‘rnatish joyidan qat’iy nazar) quyida ko‘rsatilgan chegaralarda yo‘l
qo‘yiladi:
Moyli transformatorlar:
Tok bo‘yicha o‘tayuklanishi, % . . . . 30 45 60 75 100
O‘tayuklanish davomiyligi, min. . 120 80 45 20 10
Quruq transformatorlar:
Tok bo‘yicha o‘tayuklanishi, % . . . . 20 30 40 50 60
O‘tayuklanish davomiyligi, min . . . .60 45 32 18 5
Uzoq muddatli avariya o‘tayuklanishi M, Д, ДЦ va Ц sovitish tizimli
transformatorlar uchun 5 sutkadan ko‘p bo‘lmagan vaqt davomida 40% ga
yo‘l qo‘yiladi, bunda agar boshlang‘ich yuklama koeffitsiyenti
k
1
ning
qiymati 0,93 dan oshmasa, o‘tayuklanish davomiyligi bir sutkada 6
soatdan oshmasligi kerak.
(8.1)
bu yerda
I
nom
-transformatorning nominal toki;
I
ek.N
-maksimumdan
oldingi 10 soat davomidagi ekvivalent yuklanma,
u quyidagi formuladan
aniqlanadi:
(8.2)
,
.
1
ном
Н
эк
I
I
k
,
2
1
2
2
2
2
1
2
1
.
n
n
ном
Н
эк
t
t
t
a
t
a
t
a
I
I
47
bu yerda
a
1
, a
2
,…a
n
-nominal tok ulushidagi yuklanishlar o‘rtacha
kattaligining turli pog‘onasi;
t
1
, t
2
…t
n
-bu yuklanishlarning davomiyligi,
soat.
Bunday o‘tayuklanish chulg‘amlarning juda qizishiga olib kelishi
mumkin, shu sababli transformatorni sovitishning kuchaytirish uchun
tegishli tadbirlar ko‘rish (bakiga suv quyib turish,
zaxira sovitgichlar,
puflash, havo haydash ventilyatorlari va h.k. larni ishga tushirish) talab
etiladi.
Transformatorlarning
tizimli o‘tayuklanishlanishi
ularning
sutka
davomida
notekis yuklanishidan kelib
chiqadi. 3.5-rasmda sutkali
yuklanish grafigi keltirilgan
bo‘lib, undan ko‘rinishicha
transformator tungi,
ertalabki
va kunduzgi soatlarda yetarli
yuklanishlanmagan,
kech-
qurungi maksimum vaqtida
(18 dan to 22-soatgacha)
o‘tayuklanishlangan bo‘ladi.
Yuklanish yetarli bo‘lmasa,
izolyatsiyaning eskirishi kam bo‘lib, o‘ta yuklanishdan ancha ortadi.
Ruxsat etiladigan tizimli yuklanish chulg‘amning eng qizigan nuqtasining
harorati +98
0
C dan oshmagandagi maksimal yuklanish va undan oldingi
to‘liqsiz yuklanish vaqtida izolyasiyaning eskirishi transformatorning
o‘zgarmas nominal yuklanishda ishlayotgan eskirishi
bilan bir xil degan
shartdan aniqlanadi.
Ruxsat
etiladigan
yuklanish
koeffitsienti
quyidagi
ifodadan
aniqlanadi:
(8.3)
bu yerda
I
ek.max
-yuklanishning ekvivalent maksimumi bo‘lib,
I>I
nom
bo‘lgandagi maksimum yuklanish davri uchun (11) bo‘yicha aniqlanadi.
Ruxsat etiladigan tizimli o‘tayuklanish boshlang‘ich yuklanish
k
1
,
o‘tayuklanish davomiyligi
t, sovitish tizimi, transformator quvvati va atrof-
muhit haroratiga bog‘liq bo‘ladi.
ном
эк
I
I
k
max
.
2
8.2-rasm. Transformator yuklanishinig
sutkali grafigi bo‘yicha ikki pog‘onali
grafigi
48
Sanab o‘tilgan hamma faktorlarni hisobga olib, yuklanish qobiliyati
grafiklari tuzilgan, ulardan ruxsat etilgan tizimli o‘tayuklanishni
aniqlash
mumkin.
Yuklanishning sutkali o‘zgarishi hisobiga yuz beradigan yuqorida
aytilgan tizimli o‘tayuklanishdan tashqari, yuklanishning mavsumiy
o‘zgarishi hisobiga o‘tayuklaishlanishga ruxsat etiladi;
agar yozdagi
yuklanish tipaviy grafigining maksimumi transformatorning nominal
quvvatidan kichik bo‘lsa, u holda yozda to‘la yuklanmaganlikning har bir
foizi hisobiga qish oylarida qo‘shimcha 1 % ga o‘tayuklanishlashga ruxsat
etiladi, lekin bu 15 % dan oshmasligi kerak.
Umumiy yuklanish nominalning 150 % dan oshmasligi lozim.
Transformatorning majburiy sovitish tizimi ishlamay qolsa, yuklanish
pasaytirilishi lozim.
