|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat institutiBog'liq biologiya majmua
Protyerozoy erasi.
Bu era 2 mlrd yillar chamasi davom etgan. Uning boshida kuchli tog‘
hosil bo’lish jarayonlari ro‘y bergan. Oqibatda yyerning qiyofasi ancha o‘zgargan.
O
‘sha davrda
yashagan suvoilar va sodda bir hujayrali organizmlarning qattiq qismlaridan ohak va marmar hosil
bo’lgan. Ilgari hukmron bo’lgan prokariotlar — bakteriyalar, ko‘k-yashil suvo’tlar protyerozoyga
kelib, eukariotlar — yashil, oltin rang suvo’tlarning avj olib rivojlanishi bilan o‘rin almashingan.
Suvoilar orasida dengiz tubiga birikkan holda o’troq hayot kechiruvchi formalar vujudga kelgan.
Bunday hayot kechirish suvo’tlar massasining turli qismlari o‘zaro farqlanishiga, ayrim qismlari
substraiga birikuvchi hamda fotosintez qiluvchi qismlarga bo’lnishiga sabab bo’lgan. Ba’zi formalarda
bunday moslanish ulkan, ko‘p yadroli hujayralarning (yashil suvo‘tlarda sifonli formalar) yoki turli
qismlari turli vazifa bajaradigan haqiqiy ko‘p hujayrali suvo‘tlarning kelib chiqishi bilan
haraktyerlangan. Shu yo'nalishda ko‘p hujayrali
qizil suvo’tlar
paydo bo’lgan.
Protyerozoy erasida tarqalgan hayvonlarning aksariyati ko‘p hujayrali formalar bo’lgan.
Dengizlarda ko‘p hujayrali hayvonlarning tuban formalari —
bulutlar, radial simmetriyali
kovakichlilar
bilan bir qatorda, ikki tomonlama simmetriyaga ega formalar ham keng tarqalgan. Ular
orasida
halqali chuvalchanglar, mollyuskalar, bo'gimoyoqlilar
ko'plab uchragan. Bu erada
bo'gimoyoqlilarning eng qadimgi vakillari —
qisqichbaqa chayonlar
, shuningdek,
ninatanlilar
hamda
umurtqasiz hayvonlarning boshqa yuksak vakillari vujudga kelgan.
Protyerozoy erasida ro‘y bergan aromorfoz tipdagi yirik o‘zgarishlarga ikki tomonlama
simmetriyali hayvonlarning kelib chiqishini misol qilib keltirish mumkin. Ikki tomonlama
simmetriyaning paydo bo’lishi tufayli hayvonlar gavdasi oldingi va orqa, qorin va yelka qismlarga
diffyerensiyalangan va oldingi tomonida sezuv organlari, nerv tugunlari, keyinchalik esa bosh miya
rivojlangan. Hayvonning yelka tomoni himoya vazifasini, qorin tomoni esa harakatlanish va oziq
tutish vazifasini bajara boshlagan. Gavdasi ikki tomonlama
simmetriyali bo’lishi tufayli harakatlanish, chaqqonlik, umuman hayot faoliyati ortgan.
|
| |
