O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat instituti

Download 7,63 Mb. Pdf ko'rish
bet	60/251
Sana	07.06.2024
Hajmi	7,63 Mb.
	#261339

1 ... 56 57 58 59 60 61 62 63 ... 251

Bog'liq
biologiya majmua

Perm davrida quruqlik koiarilgan, iqlim quruq va sovuq bo’la boshlagan. Natijada nam tuproqda gurkirab o‘sgan

Toshko‘mir, ya’ni karbon davriga
kelib, iqlim issiq va nam bo‘lgan. Pasttekisliklarning
ko‘pgina qismi botqoqliklardan iborat bo'lgan. Tropik o'rmonlarda uzunligi 30—40 metrga, eni
1—2
metrga yetadigan daraxttsimon plaunlar—
lepidodendronlar
,
sigillyariyalar
avj olib olib rivojlangan.
Qirqbo‘g‘imlar daraxtlar ko‘rinishida bo’lgan. Daraxtlar tanasining uchi dixotomik tarmoqlanib, qalin
shox-shabba hosil qilgan. Daraxtsimon qirqbo‘gimlar kalamitlarning bo‘yi bir necha metr bo’lib, ular
botqoqlikda yashagan.
O‘rmonlarda daraxtlar hamda lianalar shaklidagi paporotniklar ko‘plab o‘sgan. Bu davrda
ochiq urug’li
0
‘simliklarning dastlabki vakillari paydo bo’lgan. Masalan, urug’li paporotniklar hamda
kordaitlar
ulaming vakilidir. Urug’li paporotniklar tashqi ko‘rinishidan boshqa daraxtsimon
paporotniklarga o‘xshasa ham, lekin urug‘dan ko‘payishi bilan ulardan farq qilgan. Kordaitlarning
tanasi juda baland bo’lib, uchi nashtarsimon uzun barglar bilan qoplangan.
Toshko‘mir davrining oxiriga kelib, ba’zi tyerritoriyalarda iqlim ancha kontinental va quruq
bo’la boshlagan. Bu hodisa shu davrda yuz bergan tog‘ hosil bo’lish jarayonlarining natijasidir.
Bunday sharoitda yashash uchun kurash va tabiiy tanlanish sporadan ko‘payuvchi daraxtlarga nisbatan
urug‘dan ko‘payuvchi daraxtlarning ko‘proq yashab qolishiga imkon yaratgan.
Umurtqali hayvonlar evolyutsiyasida ham bir qancha o‘zgarishlar sodir bo’gan. Quruq
sharoitda umurtqali hayvonlarning yangi sinfi — reptiliyalar, dastlabki katilozavrlar rivojlangan.
Hasharotlarning uchar formalari —suvaraklar, ninachilar, chigirtkalar, qandalalar ham rivojlangan.
Dengizlarda baliqlar, ayniqsa, akulalar ko‘plab uchragan. Shuningdek, yelkaoyoqlilar, mollyuskalar,
ninatanililar suv tubida keng tarqalgan. Trilobitlar ancha kamaygan.
Perm davrida
quruqlik koiarilgan, iqlim quruq va sovuq bo’la boshlagan. Natijada nam
tuproqda gurkirab o‘sgan

0
‘rmonlar faqat ekvatorga yaqin joylardagina saqlanib qolgan.
Paporotniksimonlar asta-sekin qirilib, ochiq urug’lilar keng tarqala boshlagan. Iqlimning quruq
bo’lishi dastlabki amfibiyalarning ajdodi bo’lgan
stegotsefallarning
ham qirilib ketishiga, aksincha,
qadimgi sudralib yuruvchilarning xilma-xillashuviga sabab bo’lgan.
Perm davrining o ‘rtalariga kelib katilozavrlar anchagina ivoj topgan. Ularning eng yirigi
pareyazavrning
bo‘yi 3 metrga yetgan. Dastlabki kaltakesaklar ichida darranda tishlilar birmuncha
yuksak darajada tuzilgan formalarni hosil etgan. Shimoliy Gvinaning perm qatlamlaridan topilgan
inostranseviyaning bo‘yi 4 metrga yetib, jag’larida kurak, oziq va jag‘ tishlar rivojlangan va ular
sutemizuvchilarnikiga anchagina o'xshash bo'lgan.
Yuqorida bayon etilganlarga yakun yasab, paleozoy erasidagi o'simliklar va hayvonlarning
tarixiy rivojlanishi davomida aromorfoz tipidagi quyidagi o'zgarishlar ro'y bergan, deb aytish
mumkin.
1. O'simliklar quruqlikka chiqqan. Ko'p hujayrali o'simliklarning quruqlikka chiqishi uchun
sharoit hisoblangan tuproq, ehtimol, bakteriyalar, ko'k-yashil suvo'tlar, lishayniklar tomonidan hosil
qilingan. O'simliklarning quruqlikda yashashga o'tishi tufayli ularning tana tuzilishi va funksiyasi
dinyerensiyalanib, mexanik, o'tkazuvchi, assimilatsion, qoplag'ich to'qimalar hosil bo'lgan va ildiz,
poya barg kabi organlar rivojlangan.
2. Organik olamning tarixiy rivojlanishida urug'dan ko'payadigan o'simliklarning paydo bo'lishi
navbatdagi yirik aromorfoz hisoblanadi. Urug' rivojlanishi bilan o'simliklarning urug'lanishi uchun suv
muhitining zarurligi qolmadi. Bundan tashqari, urug' kurtagining rivojlanishi bo'yicha ham bir qancha
qulayliklar paydo bo'lgan. Urug' hosil bo'lishi bilan o'simliklar bir qadar quruq joylarga tarqalishini
ta’minlaydigan senogenetik o'zgarishlar ham yuzaga kelgan.
3. Quruqlikda o'simliklar olamining paydo bo'lishi va rivojlanishi organik olamning kelgusi
rivojlanishi uchun nihoyatda katta ahamiyatga ega bo'lgan aromorfoz tipidagi o'zgarishlar qatoriga
kiradi. O'simliklarning quruqlikka o'tishi tufayli atmosferaning kimyoviy tarkibi o'zgargan hamda
quruqlikda biomassa to'plana borgan. Oqibatda hayvonot olamining suvdan quruqlikka o'tib yashash

imkoniyati paydo bo'lgan. Hayvonlarning suv muhitidan quruqlikda yashashga o'tishi organik
olamning tarixiy rivojlanishida ro‘y bergan yana bir aromorfoz o ‘zgarishdir.
4. Toshko‘mir davrida hayvonlar evolyutsiyasida vujudga kelgan yana bir aromorfoz o‘zgarish
havo muhitini egallab olgan dastlabki uchar hasharotlar formalarining paydo bo‘lishidir. Muhit
sharoitining o‘zgarishi tufayli ular havo bilan nafas olishga o'tgan. Tanasidagi segmentlar kamayib,
tanasi ko‘tara oladigan kuchli muskullarga ega juft oyoqlar rivojlangan.
5. Bu erada aromorfoz tipidagi
0
‘zgarishlar bilan bir qatorda senogenetik tipdagi o ‘zgarishlar
ham yuz bergan. Qisqichbaqasimonlar, baliqlar va amfibiyalarning qurib qolishdan himoyalanmagan
tuxumi o‘rniga o‘rgimchaksimonlar, hasharotsimonlar va sudralib yuruvchilarda qobiqqa o‘ralgan
tuxum rivojlanishi bunga yaqqol misoldir. Shunga qaramay, hayotning dastlabki paydo bo‘lishi va
rivojlanishi okeanda ro‘y berganligini ta’kidlab o‘tish kerak.
Akademik

Download 7,63 Mb.

1 ... 56 57 58 59 60 61 62 63 ... 251

Download 7,63 Mb.

Pdf ko'rish