10.
Operaziyalarni me'yerlash.
11.
Standart yo’riqnomalarni tayyorlash.
12.
Unumdorlikni rag’batlantirish.
G.Emersonning ilmiy boshqaruv tamoyillari mohiyatiga ko’ra yuqoridagi kabi
ketma-ketlikda bayen qilingan. Ko’rinib
turibdiki, G.Emersonning diqqat-
e'tiborida, eng avvalo ikki, ya'ni aniq qo’yilgan maqsad va g’oya,
shuningdek
oqilona fikr turibdi. G.Emerson ishchining ish vaqtida bajaradigan harakatlarini
organb, ishchiga beriladigan ish hajmi normalarini,
ishni bajarishning ortiqcha,
unumsiz harakatlarini bartaraf etuvchi eng muvofiq usullarini ishlab chiqdi. Bunda
masalan, nisbiy ish haqining mahsus tizimi oqilona fikr asosida yollanilib, unga
ko’ra berilagn normani bajargan ishchilarga tarif stavkalari va koeffitsientlari
oshirilar , uni bajara olmagan ishchilarga esa stavkalari 20-30
foiz pasaytirilib,
jarima solingan. Shu Bilan birga berilgan vazifani yuqori darajada bajarilishi uchun
sharoit ham yaratilgan.
Frederika Uinsloy Teylor tamoyillari (1865-1915).
XIX asrning ohiri va XX asrning boshlarida Amerikada "Ilmiy menejment"
maktabi shakllana boshlagan. Bu maktab boshqacha nom bilan, ya'ni
"Boshqaruvning mumtoz maktabi" deb ham yuritilgan.
Amerikalik muhandis va
ihtirochi F.U.Teylor bu maktabning asoschisi sifatida tanilgan. Keyinchalik uning
nazariyasi "Teylorizm" deb nom olgan. F.U.Teylor yaratgan tizim esa
ishchilarning "siqib suvini olish"ning ilmiy tizimi deb atalgan. F.Teylor
ta'limotining asosiy mazmuni - yollanma ishchilar unumdorligini oshirishda
qayatada samarador va maqbul usullarni izlashdir.
Frederika Uinsloy Teylorning boshqaruv tamoyillari:
1.
Mehnatning har bir
jarayoni, uning ko’lami va ketma-ketligi aniq-puxta
ixtisoslashtirilishi shart.
2.
Har bir mehnat turi qat'iy vaqt oralig’ida taqsimlanishi lozim.
3.
Har bir mehnat jarayeni va hatto har bir harakat puxta ishlab chiqilgan
qoidalarga bo’ysundirilgan bolishi kerak.
4.
Yuqoridan belgilab berilgan ish usullari va qoidalarni bajarish uchun doimiy
talabchan nazorat amalga oshirilishi kerak.
5.
Boshqaruvchi bilan boshqariluvchi mas'uliyatini aniq belgilash va
vazifalarini to’g’ri taqsimlash shart.
F.Teylor mehnatni tashkil etish va uni boshqarish borasidagi takliflari ishlab
chiqarishga tadbiq etilganda mehnat unumdorligi ikki baravar (11%)ga o’sishiga
olib kelgan. Ayniqsa, qo’llagan haronometraj usuli diqqatga sazovordir. F.Teylor
nazariyasiga ko’ra rahbar va mutahassislarni kam malaka talab qiladigan ijrochilik
mehnatidan va ularga hos bo’lmagan vazifalardan ozod qilish,
ishchidan esa
boshliqlarning barcha buyruqlarini hech qanday mulohaza yuritmasdan, biror-bir
shahsiy tashabbus ko’rsatmasdan aniq hamda tez bajarishni talab qilish kerak edi.
F.Teylor boshqarishni aniq qonun va qoidalarga
tayanadigan haqiqiy ilm,
shuningdek, nima qilish kerakligini aniq bilish va uni puxta hamda “arzon usulda
bajarish san'ati" deb baholagan. Shunday qilib, F.Teylor yaratgan Boshqaruv
maktabi
faqat Amerikada emas, balki Yevropaning bir qator mamlakatlarida ham
turli nazariya va oqimlar ko’rinishida rivojlanib bordi.
