172
Kontsern
– rasmiy jihatdan mustaqil bo’lgan, ko’p tarmoqli korxonalar (sanoat,
savdo, transport va bank kabi turli soha korxonalari) ning majmuini o’z ichiga oluvchi
birlashma. Odatda bunday birlashma ma’lum ishlab chiqarish faoliyatini bosqichma-
bosqich ravishda amalga oshirish uchun zarur bo’lgan
turli soha korxona va
tashkilotlaridan tuziladi. Bunda bosh tashkilot qolgan ishtirokchilar faoliyati ustidan
moliyaviy nazorat olib boradi. Hozirda sun’iy monopoliyalarning sanab o’tilgan
shakllari orasida kontsernlar keng tarqalgan.
Monopoliyaning iqtisodiy taraqqiyotga ta’sir qiluvchi
ijobiy va salbiy tomoni
mavjud. Uning
ijobiy tomoni
asosan quyidagi ikkita jihat orqali namoyon bo’ladi.
Birinchidan, yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, u ma’lum tarmoqlarda nisbatan
samarali amal qiladi va xarajatlarning tejalishiga olib keladi.
Ikkinchidan, monopolist bo’lmagan, mayda, raqobatlashuvchi soha korxonalariga
nisbatan monopolistik korxonalarda ishlab chiqarishga
ilmiy-texnika taraqqiyoti
yutuqlarini joriy etish uchun ko’proq rag’bat va imkoniyat mavjud bo’ladi. Chunki,
uncha yirik bo’lmagan raqobatlashuvchi korxonalarning odatda moliyaviy jihatdan
imkoniyatlari cheklangan bo’lib, ular ishlab chiqarishga
yangiliklarni tatbiq etish
orqali kelgusidagi daromadlarni oshirishdan ko’ra, ko’proq joriy daromadga e’tibor
qaratadilar. Bundan tashqari, yangi g’oyalar raqiblar tomonidan juda tez o’zlashtirib
olinadi va,
buning oqibatida, bu g’oyalarni amalga oshirish xarajatlarini bir tomon
qilgani holda, uning samarasidan barcha foydalanadi. Yirik
monopolistik firmalarda
moliyaviy imkoniyatlar keng bo’lib, innovatsiyadan olingan foyda ularning
mualliflariga tegishi aniq kafolatlanadi.
Monopoliyaning
