O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Download 8,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	231/652
Sana	11.07.2024
Hajmi	8,58 Mb.
	#267370

1 ... 227 228 229 230 231 232 233 234 ... 652

Bog'liq
IQTISODIYOT NAZARIYASI

Xulosalar:

1.
Xo’jalik yuritishning bozor tizimiga o’tish – iqtisodiyotning tadbirkorlik turiga
o’tish demakdir. Tadbirkorlikning iqtisodiy tabiati tashabbuskorlik, tavakkalchilik va
mas’uliyat, ishlab chiqarish omillarini yangicha usulda birlashtirish, novatorlik kabi
bir qancha belgilar bilan tavsiflanadi.
2.
Tadbirkorlik faoliyati deb shakli va sohasidan qat’iy nazar foyda olishga va
undan samarali foydalanish maqsadiga qaratilgan iqtisodiy faoliyatga aytiladi.
3.
Tadbirkorlik daromadining o’ziga xos xususiyati shundaki, birinchidan, u
ishlab chiqarish jarayonida resurslarning eng optimal variantda qo’llanilishi natijasida
vujudga keladi, ikkinchidan esa, bozorda ayirboshlash natijasida shakllanadi.
4.
Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun mamlakatda ma’lum darajada
shart-sharoit yaratilishi zarur. Tadbirkorlik vazifalarini amalga oshirish, rivojlantirish
va shakllantirishga ta’sir ko’rsatadigan shart-sharoitlar majmuasi tadbirkorlik muhitini
tashkil qiladi. Tadbirkorlik muhiti bir necha unsurlardan tashkil topgan: huquqiy
asosning mavjudligi, iqtisodiy erkinlik, shaxsiy manfaat, bozorning rivojlanganligi,
raqobat, davlatning cheklangan roli.
5.
«Tadbirkorlik» va «biznes» tushunchalari mazmun va mohiyatan bir faoliyatni
anglatadi. Ammo faoliyatning novatorlik tomoni haqida gap borganda «tadbirkorlik»
tushunchasi ishlatiladi.
6.
Hozirgi zamon bozor iqtisodiyotida tadbirkorlik faoliyatining quyidagi
shakllari samarali amal qilib kelmoqda: xususiy tadbirkorlik, mas’uliyati cheklangan
va mas’uliyati cheklanmagan jamiyatlar, hissadorlik jamiyatlari. Hissadorlik
jamiyatlarining rivojlanishi milliy iqtisodiyot uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Hissadorlik jamiyatlarining paydo bo’lishi qimmatli qog’ozlar bozorini rivojlantiradi,
iqtisodiyotga to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar oqimini ko’paytiradi, aholining keng
qatlamini tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanishga undaydi.
7.
Kapital o’zining amal qilish jarayonida bir necha shaklda namoyon bo’ladigan
murakkab hodisadir. Ilk bosqichda kapital buyum, pul, qiymat ko’rinishida bo’lib,
xo’jalik faoliyatiga yo’naltiriladi. Shuning uchun kapital avanslangan qiymat shaklini
oladi. Natijada kapital qo’shimcha mahsulot, daromad olishni ta’minlaydigan
qiymatga aylanadi.
8.
Kapitalning aylanishi shunday harakatki, unda kapital barcha ishlab chiqarish
bosqichlarini o’tib, o’ziga xos bo’lgan vazifalarni bajarib o’zining dastlabki shakliga
qaytadi. Kapitalning aylanishi avanslangan qiymat butunlay qoplangan taqdirda

222
amalga oshgan hisoblanadi. Kapital aylanish tezligi kapitalning bir yilda aylanish
tezligi va aylanish soni bilan o’lchanadi.
9.
Kapital o’zining aylanish xususiyatiga qarab asosiy va aylanma kapitalga
bo’linadi. Asosiy kapital ishlab chiqarish jarayonida to’liq ishtirok etib, o’z qiymatini
mahsulot qiymatiga qismlar bilan o’tkazadi. Mehnat vositalari o’rnini qoplash uchun
mo’ljallangan va amortizatsiya fondida jamg’ariladigan asosiy kapital qiymati
amortizatsiya ajratmalari deyiladi. Amortizatsiya ajratmalari summasining asosiy
kapital qiymatiga nisbati amortizatsiya normasi deyiladi va foizlarda hisoblanadi.
Aylanma kapital ishlab chiqarish jarayonida o’z qiymatini to’laligicha tayyor mahsulot
qiymatiga o’tkazadi.

Download 8,58 Mb.

1 ... 227 228 229 230 231 232 233 234 ... 652

Download 8,58 Mb.

Pdf ko'rish