292
2.
Makroiqtisodiyot – bu mamlakat miqyosida moddiy ishlab chiqarish va
nomoddiy sohalarini bir butun qilib birlashtirgan milliy va jahon xo’jaligi darajasidagi
iqtisodiyotdir. Makroiqtisodiyot o’z ichiga xalq xo’jaligining moddiy va nomoddiy ishlab
chiqarish hamda xizmat ko’rsatish sohalarini oladi.
3.
Ko’pgina mikroiqtisodiy ko’rsatkichlar yordamida korxonalar faoliyatiga baho
berilib, ular faoliyatining rivojlanish tamoyillari aniqlansa, makroiqtisodiy
ko’rsatkichlar orqali butun iqtisodiyotning holati uning o’sishi yoki orqaga ketishi
tahlil qilinib, xulosa chiqariladi.
4.
Butun milliy iqtisodiyotining holatini tavsiflovchi muhim makroiqtisodiy
ko’rsatkichlar – yalpi milliy mahsulot (YaMM), yalpi ichki mahsulot (YaIM), sof
milliy mahsulot (SMM), milliy daromad(MD), ishchi kuchi bandligi, ishsizlik,
inflyatsiya va boshqa shu kabilar hisoblanadi.
5.
Bozor munosabatlari sharoitida ijtimoiy mahsulot tarkibiga faqat tovar
shaklida bo’lib, bozor narxi mavjud bo’lgan yoki, hech bo’lmaganda, ularni yaratish
uchun haqiqatda sarflangan xarajatlar miqdori bo’yicha baholash mumkin bo’lgan
mahsulot va xizmatlar kiritilishi mumkin.
6.
YaIM hajmini topishda sotilgan va qayta sotilgan mahsulotlarni ko’p marta
hisobga olishlarni bartaraf qilish uchun, iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida yaratilgan
qo’shilgan qiymatlar yig’indisi olinadi. Qo’shilgan qiymat – bu korxona tomonidan
ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatidan mol yetkazib beruvchilardan sotib olingan va
iste’mol qilingan xom-ashyo va materiallar qiymati chiqarib tashlangandan keyin
qolgan qismining bozor qiymati.
7.
Milliy iqtisodiyot rivojlanish darajasini taqqoslash uchun yalpi ichki mahsulot
(YaIM) ko’rsatkichidan foydalaniladi. Yalpi ichki mahsulot umumlashtiruvchi iqtisodiy
ko’rsatkich bo’lib, u faqat mazkur mamlakat ishlab chiqarish omillaridan foydalangan
holda mamlakat ichida yaratilgan tovar va xizmatlar jami qiymatining bozor
narxlaridagi ifodasini namoyon etadi.
8.
Milliy hisoblar tizimi asosini yig’ma balanslar tashkil qiladi. Bunga daromad
va xarajatlar balansi misol bo’lishi mumkin. Daromadlar xo’jalik birliklari va aholi
umumiy daromadlari (ish haqi, foyda, daromadlarning boshqa turlari, amortizatsiya)
summasini aks ettiradi. Xarajatlar to’rtta guruhdan iborat bo’ladi: iste’mol,
investitsiyalar, davlat xaridi, sof eksport. Milliy hisoblar makroiqtisodiyotning
me’yordagi – muvozanatli holatga erishish darajasini aniqlashga yordam beradi.
9.
YaIM uch xil usul bilan hisoblanishi mumkin: 1) qo’shilgan qiymatlar
bo’yicha yondashuv; 2) sarf-xarajatlar bo’yicha yondashuv; 3) daromadlar bo’yicha
yondashuv.
