Nazorat savollari
1.
Didaktikaga ta’rif bering
2.
Didaktika qanday tamoyillarni o‘z ichiga oladi?
3.
Faollik tamoyili mohiyatini tushuntiring
4.
O‘qitishda nazariya bilan amaliyot bog‘liqligi tamoyiliga ta’rif bering
5.
Didaktik tamoyillar ichida ko‘rgazmalilik tamoyili qaysi fanlarni
o‘qitishda yuqori samara beradi?
6.
O‘qitishning tushunarli bo‘lish tamoyiliga tarif bering
7.
Didaktik reduksiya tamoyili mazmunini tushuntiring.
76
5 -BOB. MAXSUS FANLARNI O‘QITISH METODLARI VA
SHAKLLARI
Tayanch so‘z va iboralar
: metod, ta’lim, tarbiya, ta’lim metodlari, o‘quv
materialini og‘zaki bayon etish metodi, suhbat, muammoli ta’lim metodi, ta’lim
vositalari, o‘quv adabiyotlari, o‘quv-ko‘rgazmali qo‘llanmalar, o‘quv-texnik
vositalar, interfaol metodlar, grafikli organayzerlar, Klaster, «FSMU», B-B-B
chizmasi, T-chizma, Venn diagrammasi, Kontseptual jadval, Insert jadvali, “Nima
uchun” chizmasi, “Qanday?” diagrammasi, Baliq skeleti, Toifalash jadvali,
Nilufar guli.
5.1. Ta’lim metodlari
Ta’lim metodlarini o‘rganish uchun avvalo talaba ta’lim va metod
iboralarining qisqacha mazmuni va mohiyatini eslashlari lozim bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasining 2020 yil 23 sentyabr kunidagi O‘RQ-637-son bilan
qabul qilingan “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunida «ta’lim – ta’lim oluvchilarga
chuqur nazariy bilim, malakalar va amaliy ko‘nikmalar berishga, shuningdek,
ularning umumta’lim va kasbiy bilim, malaka hamda ko‘nikmalarini
shakllantirishga, qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan tizimli jarayon» deb
ta’kidlangan. Qonunda berilgan tarifdan ko‘rinadiki, ta’lim keng qamrovga ega
tushuncha.
Metod iborasi (yunon. metods – usul) keng ma’noda yo‘l, ijodiy faoliyatning
har qanday shakli kabi ma’nolarni anglatadi.
Demak yuqoridagi iboralar mazmuni nuqtai nazardan qaralsa ta’lim metodlari
ta’lim oluvchilarda chuqur nazariy bilim, malaka, amaliy ko‘nikmalar hosil qilish,
shuningdek, ularning umumta’lim va kasbiy bilim, malaka hamda ko‘nikmalarini
shakllantirishga, qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan tizimli jarayonni amalga
oshirishga qaratilgan usulllar majmusi deb qarash mumkin.
Agar pedagogika tarixiga nazar tashlansa ta’lim metodlarini tasniflash va
belgilashga bir xil yondashish mavjud emasligini anglash mumkin.
77
Masalan, V.I.Zagvyazinskiy (1930-2021) fikricha, ta’lim metodi – zamonaviy
darajada o‘quv-tarbiyaviy maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan pedagog va
o‘quvchilarning o‘zaro bog‘liq faoliyat usullaridir.
G.I.Shukina (1908-1994) fikricha, ta’lim metodlari – o‘quv jarayonining
murakkab tarkibiy unsuri (komponenti) bo‘lib, o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatining
barcha yo‘nalishlarini yoritishga xizmat qiladi, ular o‘rtasida ko‘p sonli aloqa va
bog‘lanishlarni yuzaga keltiradi.
I.F.Xarlamov (1920-2003) fikricha, ta’lim metodlari – o‘qituvchining
o‘rgatuvchanligi va o‘quvchilarning o‘quv materialini egallashga yo‘naltirilgan
turli didaktik masalalar yechimini topishga oid o‘quv- bilish faoliyatlarini tashkil
etish usullari tushuniladi.
Metod, bir tomondan, ta’lim maqsadiga erishish vositasi sifatida namoyon
bo‘lsa, boshqa tomondan, boshqariluvchan o‘qish faoliyatini amalga oshirish sharti
hisoblanadi.
Metodlar bir qancha asosiy guruhlardan iborat bo‘lib, ularning har biri o‘z
navbatida kichik guruhlar, ularga kiruvchi alohida metodlarga bo‘linadi.
O‘quv-bilish faoliyatining tashkil etilishi, o‘quv axborotlarining uzatilishi,
qabul qilinishi, anglab olinishi, yodda saqlanishi, o‘zlashtirilgan bilimlarning
amaliyotda
qo‘llanilishini
ta’minlash,
amaliy
ko‘nikma,
malakalarni
shakllantirishga xizmat qilishiga ko‘ra ta’lim metodlarini quyidagi guruhlarga
ajratish mumkin (1-rasm):
TA'LIM METODLARI
Verbal (o’quv axborotlarini
so’z orqali uzatish va eshitish
orqali qabul qilish metodlari
yoki og’zaki metodlar – hikoya,
ma’ruza, suhbat va b.)
O’quv axborotini ko’rgazmali
uzatish, ko’rish orqali qabul
qilish metodlari (ko’rgazmali
metodlar –tasviriy, namoyish
qilish va h.k.)
O’quv axborotini amaliy
harakatlar orqali uzatish (amaliy
metodlar – mashqlar, amaliy
tajribalar, mehnat faoliyati va b.)
78
Biz quyida ta’lim metodlarining ayrim eng ko‘p tarqalgan turlari haqida
to‘xtalamiz. Bulardan biri
|
