|
O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markaziBog'liq 67. Жиноят хукуки умумий кисмHarakatsizlik
esa, harakatdan tashqi jihatdan ifodalanish xususiyatiga ko'ra farq qiladi. Harakatsizlik ma'lum bir
harakatdan saqlanish yoki obyektiv jihatdan bajarilishi zarur va yuridik tomondan bajarilishi majburiy bo'lgan bir necha
harakatlarni bajarmaslikda ifodalanadi. Masalan, hokimiyat harakatsizligi (Jinoyat kodeksining 208-moddasi).
Jinoyat—
huquqiy hodisa sifatida o'ziga xos jihatlarni ifodalovchi ma'lum bir belgilarga ega. Наг qanday
ijtimoiy xavfli qilmish ham jinoyat hisoblanmaydi, qilmishning jinoyat, deb hisoblanishi uchun unda jinoyat qonunida
o'rnatilgan belgilar va jinoyat tarkibi mavjud bo'lishi kerak.
Jinoyat kodeksida jinoyat belgilarini mustahkamlovchi maxsus modda mavjud emas. Shu sababdan jinoyat
belgilari jinoyat qonunida jinoyatga berilgan ta'rif asosida aniqlanadi.
Ammo shuni alohida ta'kidlash joizki, faqat ijtimoiy xavfli oqibatlar keltirib chiqargan qilmishlargina jinoyat
hisoblanmay, balki qonun bilan qo'riqlanadigan obyektga real zarar yetkazish xavfini keltirib chiqaradigan ijtimoiy
xavfli qilmishlar ham jinoyat hisoblanadi. Jinoyat kodeksining 14-moddasi, 2-qismida «Ushbu kodeks bilan
qo'riqlanadigan obyektlarga zarar yetkazadigan yoki shunday zarar yetkazish real xavfini keltirib chiqaradigan qilmish
ijtimoiy xavfli qilmish, deb topiladi», deyilgan.
Bundan ko'rinib turibdiki, jinoyatga berilgan ta'rifdan kelib chiqib, qilmishda jinoyatning barcha belgilari
bo'lsagina u jinoyat, deb topiladi. Agar muayyan zararli oqibatning kelib chiqishida shaxsning aybi bo'lmasa, bunday
qilmish jinoyat hisoblanmaydi. Jinoyat huquqida bunday harakatlar qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar,
deb aytiladi.
Har qanday ijtimoiy xavfli qilmishni jinoyat, deb hisoblash uchun barcha jinoyatlar uchun zarur bo'lgan
jinoyatning belgilari, shuningdek, shu jinoyatda aybning mavjud ekanligi va aybning shakllari ishlab chiqilgan, ana shu
belgilar va aybning biror shakli mavjud bo'lsagina qilmish jinoyat hisoblanadi.
Yuqorida jinoyatga berilgan ta'rifdan kelib chiqqan holda jinoyatning quyidagi belgilarini ajratib ko'rsatish
mumkin:
1) qilmishning ijtimoiy xavfliligi;
2) qilmishning huquqqa xilofliligi;
3) qilmishda aybning mavjudligi;
4) qilmishning jazoga sazovorligi.
BirinChi navbatda qonunda jinoyatning belgisi sifatida
«qilmishning ijtimoiy xavflilighm
belgilab qo'yilgan.
Ijtimoiy xavfli qilmish —
murakkab va o'z tuzilishiga ega bo'lgan ijtimoiy-huquqiy toifa.
Ijtimoiy xavflilik
jinoyatning qonun chiqaravchi va huquqni qo'llovchi organlar erki bilan bog'liq bo'lmagan obyektiv
belgisidir.
Lekin bu toifanining qonun chiqaruvchi va huquqni qo'llovchi organlar uchun ahamiyati shundaki, bu toifa
orqali qanday ijtimoiy xavfli qilmishning jinoyat ekanligi belgilanadi.
Ijtimoiy xavfli qilmish tushunchasi harakat yoki harakatsizlik bilan birga qilmish natijasida yuzaga kelgan zararli
oqibatni ham qamrab oladi. Shuning uchun Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismiga kiritilgan jinoyatlar ijtimoiy xavfli
hisoblanadi. Ularning ijtimoiy xavfliligi qonun bilan qo'riqlanadigan ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazishi
mumkinligi bilan ifodalanadi. Ijtimoiy munosabatlar iqtisodiy, g'oyaviy, shaxsga tegishli bo'lishi mumkin. Zarar esa,
moddiy, ruhiy (ma'naviy) va jismoniy bo'lishi mumkin.
Qilmishning ijtimoiy xavfliligi
bir qancha o'zgaruvchan sharoitlar, ya'ni jinoyat sodir etilgan vaqt, joy,
yetkazilgan zarar-ning miqdori, aybning darajasi va shakli, shunday turdagi jinoyatlarning qay darajada tarqalganligi,
aholi huquqiy ongining darajasi kabi holatlar bilan bog'liq bo'ladi. Shuningdek, ijtimoiy xavflilik
ко 'p tomonlamalik
xususiyat-ma 'nosiga
ega bo'lib, miqdor va sifat ko'rsatkichlarga asosan aniqlanadigan ijtimoiy xavflilik darajasi va
xususiyatini ham o'z ichiga oladi.
Jinoyat kodeksining 54-moddasida sud jazo tayinlashda sodir etilgan jinoyatning xususiyati va ijtimoiy xavflilik
darajasini, qilmishning sababini, yetkazilgan zararning xususiyati va miqdorini, aybdorning shaxsini hamda jazoni
yengillashtiruvchi va og'ir-lashtiruvchi holatlarni hisobga oladi, deb belgilab qo'yilgan.
Demak,
|
| |
