Jinoyat qonunining vaqt bo'yicha amal qilishi

Download 53,9 Mb. Pdf ko'rish
bet	18/141
Sana	30.05.2024
Hajmi	53,9 Mb.
	#257489

1 ... 14 15 16 17 18 19 20 21 ... 141

Bog'liq
67. Жиноят хукуки умумий кисм

2.6. Jinoyat qonunini sharhlash

2.5. Jinoyat qonunining vaqt bo'yicha amal qilishi
Jinoyat kodeksining 13-moddasi, 1-qismiga ko'ra, qilmishning jinoiyligi va jazoga sazovorligi ana shu qilmish
sodir etilgan paytda amalda bo'lgan qonun bilan belgilanadi. Jinoyat qonunini vaqt bo'yicha amal qilishini to'g'ri
belgilash quyidagi:
a) qonunning amal qilish vaqtini aniqlash zarurligi;
b) jinoyat sodir etilgan vaqtni aniqlash kabi shartlarga asos-lanishi kerak.
Amalga kiritilgan va o'z kuchini yo'qotmagan qonun amalda, deb hisoblanadi. Har bir aniq holatda jinoyat sodir
etilgan paytda amaldagi jinoyat qonuni kuchga kirganligini aniqlash muhim o'rin tutadi.
O'zbekiston Respublikasida qonun hujjatlarini qabul qilish va ularni kuchga kirishi, amalda bo'lishi O'zbekiston
Respublikasining «Qonun loyihalarining umumxalq muhokamasi to'g'risida»gi va «Normativ-huquqiy hujjatlar
to'g'risida»gi Qonunlari bilan tartibga solinadi.
O'zbekiston Respublikasining «Qonun loyihalarining umumxalq muhokamasi to'g'risida»gi Qonuniga ko'ra,
qonun loyihalarini umumxalq muhokamasiga qo'yish tashabbusi qonunchilik tashabbusi huquqiga ega bo'lgan organlar
va shaxslarga, shuningdek, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qo'mitalari va komissiyalariga tegishlidir. Ushbu
qonun O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilinadi. Qonun loyihalari umumxalq muhokamasi uchun
umumxalq muhokamasiga qo'yish haqida qaror qabul qilinganidan keyin o'n kundan kechiktirmay «Xalq so'zi»,
«Народное слово» gazetalarida e'lon qilinadi. Ular maxsus nashrlarda va ommaviy axborot vositalarida ham chop
etilishi mumkin. Qonun loyihasining umumxalq muhokamasi ixtiyoriylik, tenglik, oshkoralik, hamma uchun ochiqlik va
erkin fikr bildirish prinsiplari asosida amalga oshiriladi.
Jinoyat kodeksining 13-moddasi, 1-qismida harakat yoki harakatsizlikning sodir qilish vaqti jinoyat
tamomlangan vaqt,
2.6. Jinoyat qonunini sharhlash
Huquq normlarini sharhlash
- bu tafakkur jarayoni bo'lib, u kodeksdagi atamalar va ifodalarning ma'nosini
ochib berish asosida jinoyatlar huquqiy normalami tushuntirishdan iborat. O'zbekiston Respublikasining «Normativ-
huquqiy hujjatlar to'g'risida»gi Qonuni 31-moddasiga ko'ra, normativ-huquqiy hujjatlarni sharhlash normativ-huquqiy
huijatda noaniqliklar topilgan yoki u amaliyotda noto'g'ri va mantiqqa zid tarzda qo'llanilgan hollarda amalga oshiriladi.
Sharhlash jarayonida normativ huquqiy hujjatlarga tuzatishlar, qo'shimchalar va aniqlashtiruvchi normalar kiritiUshiga
yo'l qo'yilmaydi. Qonunlarga Konstitutsiyaviy sud, qonun osti hujjatlariga esa, ularni qabul qilgan organlar rasmiy sharh
beradi.

18
Qonunni sharhlashning maqsadi qonun talabidan kelib chiqqan holda uni aniq tushuntirishdan iboratdir. Jinoyat
qonunini sharhlash subyekti, sharhlash usuli va sharhlash hajmiga ko'ra qator guruhlarga bo'linadi.
Kodeks sharhlovchi subyektiga ko'ra:
legal sharhlash, sud tomonidan sharhlash, ilmiy (doktrinal) sharhlash
turlariga bo'linadi.
Legal sharhlash
qonunda bunday vakolat berilgan davlat organi tomonidan amalga oshiriladi. Bu sharhlash
rasmiy bo'lib, majburiy ahamiyatga egadir. Bu sharhlash
autentik sharhlash,
deb ham yuritiladi. O'zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi shunday vakolatga ega bo'lgan
organdir. Qonunni sharhlashning bu turi qonuniy kuchga ega bo'ladi. Bunday sharhlash yangi qonunni vujudga
keltirmaydi, balki amaldagi qonunlarni tushuntiradi.
Sud tomonidan yoki kazual sharhlash
sud tomonidan aniq bir jinoiy ishni ko'rishda amalga oshiriladi va shu ish
uchun majburiy ahamiyatga ega bo'ladi. Sud tomonidan qonunni sharhlashga O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi
plenumining qonunlarni qo'llash amaliyoti to'g'risidagi qarorlarini misol sifatida keltirishimiz mumkin. Oliy sud
plenumi sudlov amaliyotini o'rganish va umumlashtirish natijasida, shuningdek, sud idoralari, prokuratura va boshqa
qonunni qo'llaydigan idoralarning so'rovlariga javob sifatida ham u yoki bu qonuni tushunish va tatbiq etishning
to'g'riligiga oid tushuntirishlar berishga haqlidir. Bu ko'rsatmalar ularni qo'l-lovchi organlar uchun majburiy hisoblanadi.
Masalan, O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi plenumining «Savdo sohasidagi jinoyatlar va boshqa huquqbuzarliklar
to'g'risidagi ishlar bo'yicha sud amaliyoti haqida», «Kontrabanda va bojxona qoidalarini buzish to'g'risidagi ishlar
bo'yicha sud amaliyoti haqida»gi qarorlari ham sud sharhi hisoblanadi. Bu sharhlash
normativ sharhlash,
deb ham
yuritiladi.
Ilmiy yoki doktrinal sharhlash
ilmiy muassasalar, huquqshunos olimlar, huquqni muhofaza qiluvchi
organlarning xodimlari tomonidan qonunga berilgan sharhlardir. Ushbu sharhlash turini biz ilmiy maqolalarda,
monografiyalarda uchratishimiz mumkin. Doktrinal sharhlash majburiy bo'lmasada, lekin jinoyat qonunini to'g'ri
tushunish va to'g'ri qo'llashda muhim ahamiyatga egadir. Shu bilan birga u qonunchilikni takomillashtirish, fanning
taraqqiyotiga xizmat qiladi.

Download 53,9 Mb.

1 ... 14 15 16 17 18 19 20 21 ... 141

Download 53,9 Mb.

Pdf ko'rish