HACCPning prinstiplari.
HACCPning zamonaviy tizimlari asosida
korxonalarda HACCP ni ishlab chiqish, joriy qilish va muvofaqiyatli boshqarishda
ketma-ket joriy qilinuvchi ettita prinstip yotadi:
1-prinstip.
Risklar (xatarlar)ning tahlilini o’tkazish.
2-prinstip.
Kritik Nazorat Nuqtalarini (KNN) aniqlash.
3-prinstip.
Har bir KNNliri uchun kritik chegeralarni aniqlash.
4-prinstip.
KNN monitoring tizimlarini o’rnatish.
5-prinstip.
To’g’rilovchi amallarni o’rnatish.
6-prinstip.
Yozuvlarni joriy qilish prosteduralarini o’rtashi.
7-prinstip.
HACCP tizimini tekshirish prostedularini o’rnatish.
HACCPning afzalliklari
Iste’molchilar har doim sog’lig’i uchun mahsulotlarning sifatli va xavfsiz bo’lishi
tarafdori ekan, demak ishlab chiqaruvchilar sifatli xom ashiyoladan foylanaishlari
hamda sifatli va xavfsiz mahsulotlar ishlab chiqarishlari lozim.
Ma’lumki, insonlar ozuqa sifatida iste’mol qiladigan gusht-sut mahsulotlari sifati
hamda em-xashak sifati orasidagi to’g’ri bog’liqlikni keltirish mumkin.
Ishlab chiqarish amaliyotida HACCP tizimining tezlik bilan tarqalishi, butun
dunyo uni tan olishi va keng doirada qo’llanishi undan kim foydalansa, u bir qancha
afzalliklar bilan ta’minlanadi, xususan
HACCP oziq-ovqat mahsulotlarni ishlab chiqarish stikli – xomashyoni
olishdan tortib to uni iste’molchilarga etib borgunigacha bo’lgan barcha
bosqichlarida oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizlik parametrlarini qamrab oluvchi
tizimli yondashuvga asoslangna;
mahsulot nuqsonlarini bartaraf etish bo’yicha xarakatlarning kechikmasligi
yuzasidan oldini oluvchi chora-tadbirlardan foydalanish;
oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligini ta’minlash bo’yicha javobgarlik aniqlash;
korxonaning imkoniyati va asosiy resurslaridan kelib chiqqan holda ularning kritik
jarayonlari va konstentrastiyasini xatosiz aniqlash;
ishlab chiqarishning umumiy hajmida nuqsonlar ulushini kamaytirish orqali sezilarli
darajada iqtisodga erishish;
Don va boshqa
ingredientlarning xavfsizligi
Em-xashakning
xavfsizligi
Go’sht, sut,
tuxumlarning
xavfsizligi
50
sudda ko’rilishi mumkin bo’lgan ishlarda va noroziliklarni tahlil qilishda muhim
hisoblangan
ishlab
chiqarish
mahsulotlari
xavfsizligi
hujjatlashtirilib
tasdiqlanganligiga ishonch hosil qilish.
HACCP tizimini joriy qilish korxonalarga bir qator tashqi afzalliklarni beradi
:ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarga nisbatdan iste’molchilarning ishonchi oshadi;
mavjud bozorlardagi sotish ko’lami kengayadi va yangi bozorlarga chiqish
imkoniyati ochiladi;
muhim tenderlarda qatnashishda qo’shimcha afzalliklarga erishadi;
mahsulotlarning raqobatbardoshligi oshadi;
mahsulotning barqaror sifatini ta’minlash orqali reklamalar miqdorining
kamayishiga erishiladi;
sifatli va xavfsiz oziq-ovqat ishlab chiqaruvchining reputastiyasi (obro’si) ortadi.
Ishlab chiqarish amaliyotida HACCP tizimining tezlik bilan tarqalish, butun
dunyo uni tan olishi va keng doirada qo’llanishi undan kim foydalansa, u bir qancha
afzalliklar bilan ta’minlaydi.
Ana shunda ishlab chiqarishning biron bosqichida oziq-ovqat xavfsizligiga
bo’ladigan har qanday tahdid imkoniyati istisno etilgan bo’lur edi.
Butun ishlab chiqarish jarayonida potenstial tahdidlarning oldini olishga asoslangan
oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligi menejmentining tizimini Hazard Analysis and
Critical Control Points (HACCP) taminlaydi.
Tizimli yondashuvga asoslangan va butun oziq-ovqat silsilasida oziq-ovqat
mah sulotlari xavfsizligini uzluksiz ta’minlashni kafolatlaydigan HACCP tizimi o’z
samarasini ko’rsatdi va oradan shuncha yillar o’tib, kurrai zaminimizdagi ko’pgina
mamlakatlarda keng ommalashdi.
Hozirgi kunda HACCP prinstiplariga rioya qilish Evropa Ittifoqi
mamlakatlarida majburiydir
(28.01.2002 yildagi 178/2002/ES reglamenti oziq-
ovqat bo’yicha qonun hujjatlarining umumiy prinstiplari va talablarini belgilaydi)
.
Bojxona ittifoqiga a’zo har uchala mamlakatning oziq-ovqat mahsulotlari
etishtiruvchilari (tayyorlovchilari)ning hammasi 2014 yil 1 iyuldan e’tiboran
HACCP tartib-taomillarini joriy etishlari shart
(Bojxona ittifoqining «Oziq-ovqat
mahsulotlari xavfsizligi to’g’risida»gi TR TS 021/2011-raqamli texnik reglamenti)
.
Mazkur reglamentga muvofiq mahsulot etishtiruvchilarning (tayyorlovchilarning)
hammasi HACCP prinstiplariga asoslangan oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligi
menejmenti tizimlarini ishlab chiqishlari, joriy etishlari va qo’llab-quvvatlashlari
kerak. Ana shu talablar O’zbekiston korxonalariga ham taalluqlidir. Agar ular oziq-
ovqat mahsulotlarini nafaqat Evropaga, balki Rossiya, Qozog’iston va Belarusga
eksport qiladigan bo’lsalar, mazkur tizimlarni joriy etishlari va qo’llab-
quvvatlashlari lozim bo’ladi.
HACCP tizimi oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligiga doir boshqa tizimlardan
farqi.
Oziq-ovqat mahsuloti xavfsizligining an’anaviy prinstiplarida asosiy maqsad
pirovard mahsulotga to’g’ri keladi. Boshqacha qilib aytganda, mahsulot tayyor
bo’lganidan keyingina tanlov asosidagi tekshiruvga ro’baro’ bo’ladi.
51
HACCP tizimida xom ashyo va tayyor mahsulotni, ta’bir joiz bo’lsa, qadam-
baqadam kuzatib borish prinstipi inobatga olinadi. Bunda korxonadan xom ashyoni
faqat ishonchli bo’lgan mahsulot etkazib beruvchilardan olish taqozo qilinadi.
Negaki, sifatsiz xom ashyodan sifatli mahsulot tayyorlash mushkul ishdir. Xuddi
shuningdek mahsulot kimga etkazib berilayotganligini ham juda puxtalik bilan
kuzatib turish lozim. Bu narsa iste’molchilar xavfsizligiga tahdid solingan taqdirda
mahsulotni kimdan chaqirib olish mumkinligini bilish uchun zarurdir.
HACCP tizimining qiymati muayyan tarmoqning o’ziga, korxona, bino,
foydalanilayotgan uskuna, texnologik jarayonlarning holatiga, foydalanilayotgan
oziq-ovqat mahsuloti xavfsizligi yuzasidan korxonada qanday standartlardan
foydalanilayotganligiga bog’liqdir. Agar sanab o’tilganlarning hammasi yaxshi
holatda bo’lsa, HACCP tizimini joriy etish ancha arzonga tushadi.Bundan tashqari,
mazkur tizim samarali amal qilishi uchun, uni muntazam ravishda bir maromda
saqlab turish uchun korxona tomonidan sodir etiladigan xarajatlar ham bor.
Xodimlarni muttasil o’qitib-o’rgatish, hujjat yuritish va shu singari ishlar bilan
bog’liq xarajatlar shular jumlasidandir. Xodimlarning bilim va ko’nikmalari
takomillashtirilmas ekan, hatto eng zamonaviy uskunalar ham oziq-ovqat
mahsulotining xavfsizligini ta’minlashga qodir bo’lmaydi.
Evropalik ekspertlarning ma’lumotlariga qaraganda HACCP tizimini ishlab
chiqish va joriy etishga kiritilgan investistiyalar odatda 2–3 yil mobaynida qaytadi,
korxonani modernizastiya qilish yuzasidan katta ishlar qilingan taqdirda ham
shunday bo’ladi.
Biz oziq-ovqat mahsuloti xavfsizligi menejmenti tizimlarini joriy
etish borasida xalqaro tajribaga ega bo’lgan maslahatchilarni, bu sohadagi eng
yaxshi mutaxassislarni tanlab olmoqdamiz. Maslahatchilarimiz qanchadan-qancha
korxonalarda oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligi menejmentiti tizimlari joriy
etilishini kuzatib turdilar va mijozlarimiz sertifikatlashtirishdan yaxshi o’tdilar. Ayni
bir vaqtda mahalliy maslahatchilarni ham jalb etmoqdamiz, ular tajriba orttirishiga
ko’maklashmoqdamiz.
Shuni aytib o’tish lozimki, HACCP tizimi asosan sifatni ta’minlashga
profilaktik yondoshuvda qurilgan va shuning uchun na faqat ishlab chiqarish
jarayonilari davomida nazorat vositasi bo’lib hisoblanib, balki, yangi mahsulotlarni
ishlab chiqishda sifatni loyihalashtirish uchun qo’llaniladi.
HACCP tizimini qo’llashdan asosiy maqsad barcha bosqichlarda (tayyorlash,
qayta ishlash, ishlab chiqarish, qadoqlash, saqlash, tashish, tarqatish, yuklash-
tushirish ishlari, sotishga taklif etish va iste’molchilarga etkazib berish) jarayonlarini
uzluksiz tekshirish, tahlil qilish va monitoringini o’tkazish orqali oziq-ovqat
mahsulotlarini xavfsizligi va gigienasi ta’minlash bo’lib hisoblanadi.
To’g’ri qo’llanish sharoitlarida HACCP tizimi o’zida oziq-ovqat
mahsulotlarining xavfsizligini samarali boshqarish ishonchini beruvchi sifatida
tavsiyalarni namoyon etadi. Tizim korxonalarga xavfsiz mahsulot etkazish va
keraksiz vaziyatlar yuzaga kelishini oldini olishni rejalashtirishni imkoniyatini
beradi.
HACCP tizimining asosiy tamoyillari:
52
Ichki bozorda ishlab chiqaruvchilar boshqa davlatlarning chakana savdo
tarmog’ida ishtirok etishi mumkin. Davlatlararo mahsulotlarni alanishini kengaytish
maqsadida qatnashuchi-davlatlar mahsulotga umumiy talablarni kelishuvga ko’ra
ishlab chiqishadi va o’rnatishadi.
Uning asosiga quyidagi tamoyillar kiritilgan:
|
