Narxlarning gorizontal differensiasiyasi

150 
1. Qanday sabablar raqobatchini narxlarni o’zgartirishga majbur 
qildi? Bozorni egallash yoki ishlab chiqarish quvvatidan to’liq foydalanish 
maqsadi ko’zlanganmi, balki mahsulot tannarxi o’sishi sodir bo’lgandir? 
2. Firma raqobatchilar tomonidan narx o’zgarishiga e’tibor bermasa, 
qanday ahvolga tushadi? 
3. Raqobatchining bunday qaror qabul qilishi nima bilan 
tushuntiriladi: vaqtinchalik harakterdagi fikrlar bilan yoki uzoq muddatli 
strategiyaning natijasi bo’lib hisoblanadimi? 
Inflyasiya sharoitida korxonaning narx siyosati inflyasion kutishni 
baholashsiz mustahkam dalil-isbotga ega bo’lmaydi. Boshqacha aytganda, 
uning mahsulot va sotib olinadigan resurslarning narxlari o’zgarishining 
rejalashtirilayotgan davrda iqtisodiyotda narxlar o’sishining umumiy 
inflyasion omilini hisobga olgan holda asoslanadi. Bu ham uzoq muddatli, 
ham qisqa muddatli rejalarga tegishlidir. 
Korxonaning narx strategiyasini asoslashda inflyasion kutishni 
baholash quyidagilar uchun zarur: 
korxonaning umumiy strategayasi, profilini ishlab chiqishda va uning 
mahsulotini bozorga kiritishda yoki mahsulotini sotish bozorlarida 
korxonaning mavqyelarini saqlash uchun bozordagi narx o’zgarishlarini 
hisobga olish; 
korxonaning faoliyatini umuman rejalashtirishda, biznes-rejalarni 
ishlab chiqishda, shuningdek, ayrim tashkiliy-texnik tadbirlar, ilmiy-texnik 
va texnologik ishlarning, loyihalarga doir qarorlarning biznes-reja 
ko’rsatkichlarini asoslashda narxlar o’zgarishini hisobga olish; 
korxona mahsulotining narxlarini asoslab berish va korxona 
tomonidan iste’mol qilinadigan resurslar narxlarining kutiladigan 
o’zgarishlarini baholash; 
korxona mahsulotlarini sotishdan olgan daromad, tushumga narxlar 
o’zgarishining ta’sirini hisobga olish; 
ishlab chiqarish xarajatlari va korxona mahsulotini sotishga 
narxlarning, shu jumladan, ishlab chiqarish vositalarining narxlari va 
mehnat narxlari – mehnatga haq to’lashning o’zgarishini baholash; 
korxona faoliyatining moliyaviy natijalari – foyda yoki zararlarni, 
likvidlikni, korxonaning to’lov qobiliyatini baholash; 
nisbiy narxlarni hisoblash va ishlab chiqarishning optimal tuzilishini 
tanlash; 
boshqa iqtisodiy hisob-kitoblar.
Korxonaning kutiladigan inflyasiyaga yo’naltirilishi sharoitida 
tegishli bozorlardagi narxlarning ahvoli haqidagi real axborot bilan 

151 
hisoblashishga to’g’ri keladi. Mutaxassislarning inflyasion kutishlarini 
baholash tashqi axborotga hamda o’z baholariga tayanishi mumkin. 
Korxonaning narx strategiyasini yaratish jarayoni uch bosqichni o’z 
ichiga oladi: 
1.
Dastlabki axborotni yig’ish. 
2.
Strategik tahlil. 
3.
Strategiyani shakllantirish
Narx siyosatini shakllantirishda import tovar va xizmatlarga narxni 
aniqlash alohida o’rin oladi. Bular 1997 -yil 29 avgusta qabul qilingan 
O’zbekiston Respublikasining «Boj tarifi to’g’risidagi» Qonuni yordamida 
muvofiklashtiriladi. 
Ushbu 
qonunga 
binoan 
tovarning 
narxini 
chiqarishning asosiy usuli bo’lib olib kirilayotgan tovar yuzasidan tuzilgan 
bitimning qiymatiga qarab baholash hisoblanadi. 
Ayrim vaqtlarda asosiy usuldan foydalanib bo’lmasa, narxni 
chiqarishning quyidagi usullari birin-ketin qo’llaniladi: 
➢
aynan bir xil tovar yuzasidan tuzilgan bitim qiymatiga qarab 
baholash; 
➢
o’xshash tovar yuzasidan tuzilgan bitim qiymatiga qarab baholash; 
➢
qiymatlarni chegirib tashlash asosida; 
➢
qiymatlarni qo’shish asosida; 
➢
rezerv usuli. 
Qiymatlarni chegirib tashlash va qo’shish asosidagi usullar istalgan 
ketma-ketlikda qo’llanilishi mumkin. 

Download 2,17 Mb.