182
V. Chakana savdo korxonalarining mulkiy shakliga qarab:
xususiy chakana savdo korxonalari;
hamkorlikdagi chakana savdo korxonalari (qo’shma korxonalar,
franshiza, mas’uliyati cheklangan jamiyatlar va h.k.);
xorijiy chakana savdo korxonalari;
davlat chakana savdo korxonalari.
Tovarlari,
maydoni kattaligi, ko’rsatiladigan xizmatlar hajmi va
narxlarning nisbiy darajasi har xil bo’lgan do’konlar yig’indisi chakana
savdo tarmog’ini tashkil qiladi.
Chakana savdo tarmog’lari tovar harakatidagi asosiy bo’g’inlardan
hisoblanib, ishlab chiqarishga, ulgurji savdoga va iste’molchiga
kuchli
ta’sir ko’rsatadi. Aynan shu chakana savdo tarmog’larida mehnatkashlar
ijtimoiy, foydali mehnatga qo’shgan ulushlariga qarab zarur tovarlarni
sotib olishadi. Chakana savdo jarayonida u yoki bu tovar - tovar
muomalasidan iste’mol muomalasiga o’tadi. Chakana savdo tarmog’larida
bozor va talab o’rganiladi. Bozor sharoitida narxlar, yangi iste’mol tarkib
topadi, talab qondiriladi. Talab va taklif o’rtasida
muvozanat ushlab
turiladi.
Bundan tashqari chakana savdo tarmog’larida iste’molni qondirib
turish uchun tovar zahiralari barpo qilinadi va har tomonlama iste’molga
yordam berish, rag’batlantirish choralari ko’riladi.
Chakana savdo tarmog’larida ikki turdagi vazifalar bajariladi:
−
tijorat vazifalari;
−
texnologik vazifalar.
Texnologik vazifalar – bunga tovar qabul qilish, saqlash, qadoqlash,
o’rash, tovarlarni savdo zallarida ko’rsatish, xaridorlar bilan hisob-kitob
qilish va qo’shimcha xizmat ko’rsatish.
Chakana savdo tarmog’ini eng maqbul tarzda qurish va
joylashtirishda chakana savdo do’konlarini tiplar bo’yicha ajratish hamda
ularni ma’lum turdagi tovarlarni sotishga ixtisoslashtirish
katta ahamiyat
kasb etadi.
Chakana savdo tarmog’larining ixtisoslashuvi – bu savdo
tarmoqlarida mehnatni taqsimlashning turlaridan biridir. Bu do’konlarning
savdo-sotiq faoliyati ayrim tovarlarni sotish bilan cheklangan. Ayni shu
tovarlarning bir joyda turlar va gruppalar bo’yicha sotilishi aholining
iste’mol ehtiyojlarini to’laroq qondirish imkonini beradi.
Tiplashtirish – bu ma’lum bir tadbiriy chora bo’lib,
harakatda
bo’lgan, ishlab turgan chakana savdo tarmog’larini har tomonlama
183
o’rganilib, fan va texnika yutuqlaridan foydalanib, ularning optimal
tiplarini ishlab chiqishdir.
Do’konlarni quyidagi belgilarga qarab tiplarga ajratishi mumkin:
assortiment profili,
savdo maydonining hajmi, savdo korxonasining
joylashtirishi, xaridorlarga xizmat ko’rsatish shakli va usullari. Tiplarga
ajratish jarayonida shunday do’konlar tanlab olinadi-ki,
ular tajribada
o’zini oqlagan bo’lsin, yangidan barpo etilayotganlarida esa tovarlar
assortimentini
kengaytirish,
savdoda
yangi
texnika
va
ilg’or
texnologiyalarni joriy etish imkoniyatlari hisobga olinishi lozim.
Tiplashirish jarayonida do’konlarning har xil maydonga ega bo’lgan xillari
kamayadi, ularni boshqarish ishlari ancha osonlashadi, texnologik
loyihalarini tuzish ham ancha qulay amalga oshadi.
