O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

211 
kino reklama; 
kompyuter reklama; 
internet orqali reklama; 
tashqi reklama. 
Tarqalish ko’lamiga ko’ra: 
global (tarmoqli, butunjahon);
 
multimilliy;
 
umummilliy;
 
mintaqaviy;
 
shahar;
 
mahalliy.
 
Inson tomonidan his etilishiga ko’ra
: 
vizual(peshlavhalar, chiroqli, bosma reklama); 
og’zaki (radioreklama, telefon bo’yicha reklama); 
hid sezishga oid (bo’y taratuvchi varaqalar; 
ta’m bilishga oid; 
seziluvchan va boshq (tele, kino va videoreklama). 
Mo’ljaldagi auditoriya tipiga ko’ra: 
Biznes sohasiga mo’ljallangan reklama – reklama qilinayotgan 
tovarlar dan butlovchi mahsulotlar sifatida foydalanayotgan ishlab 
chiqarish iste’molchilari uchun; sotish vositachilari va vositachilarning 
boshqa turlari uchun va h.k.; 
Yakka tartibdagi iste’molchi uchun reklama. 
Xaridorlarga ta’sir etishiga ko’ra: 
Rasional – potensial xaridorlar va iste’molchilarni ma’lum bir 
ishonchli dalillar va asoslar keltirish orqali xabar beradi. 
Emosional – bunday reklama kishilarda xotiralarni uyg’otadi. 
Bunday reklama kishilarning his-tuyg’ulariga, hissiyotlariga beixtiyor 
ta’sir ko’rsatadigan rasm, rang-tasvir va musiqalarni o’z ichiga oladi. 
Auditoriyaga ta’siri xususiyatiga ko’ra: 
Qo’pol reklama – xususiyatiga ko’ra sotishni rag’batlantirish 
vositalariga yaqin bo’lib, ular bilan birga qo’llaniladi. Shakli bo’yicha 
xaridorni reklama qilinayotgan tovarni sotib olishga majbur qilish 
maqsadida unga tajovuzkor tazyiq o’tkazish, baland ovozda qichqirish, 
chorlash kabilar kiradi. 
Yengil reklama – faqat tovar haqida xabar berib qolmasdan, balki 
uning 
atrofida 
ijobiy 
muhit 
shakllantiradi. 
Yumshoq 
reklama 
xaridorlarning xissiyotiga ta’sir ko’rsatish orqali tovarlarning sotilishini 
ko’zda tutadi. 

212 
Asosiy maqsad va vazifalariga ko’ra
: 
Imij reklama – tovar yoki firmaning qo’lay imijini yaratish, raqiblar 
va hamkor firmalar o’rtasida o’zini tanitishga qaratilgan reklama. 
Shuningdek bunday reklama aynan shu tovar yoki firma to’g’risida ijobiy 
fikr uyg’otishga xizmat qiladi. 
Rag’batlantiruvchi reklama – firma tovarlarini xarid qiluvchilarni 
rag’batlantirishga qaratilgan bo’lib, unda tovarning analog tovarga 
nisbatan muhim jihatlari keltiriladi. 
Barqarorlashtiruvchi reklama – firma yoki tovarning bozorda yuqori 
mavqyega ega ekanligini targ’ib qilish va uning barqaror faoliyati 
to’g’risida xabardor etadi. Bunday reklamalar iste’molchilarning doimiy 
mijozga aylanishlarini maqsad qilgan bo’ladi. 
Ichki reklama– firma xodimlari uchun mo’ljallangan bo’lib, ularni 
sodiqlikka va firmaga bo’lgan ishonchini oshirishga xizmat qiladi. Buning 
asosiy vositalari firma gazetalari, joriy qilingan ijtimoiy qulayliklardir. 
Sotishni kengaytirishga qaratilgan reklama – tovarlar sotilishini 
jadallashtirish maqsadida qo’llaniladigan reklama. 
Pand-nasihat qiluvchi reklama – iste’molchilarning aynan shu 
tovarlarni yoki aynan shu firma tovarlarini xarid qilishlari uchun turli 
ko’rsatma, nasihat va tavsiyalarni o’zida aks ettiradi. 
Taqqoslama reklama – odatda analog tovarlarni o’zaro taqqoslashga 
qaratilgan bo’lib tovarning afzalliklarini ko’rsatishga harakat qiladi. 
Eslatuvchi reklama – xaridorlarga bozorda xuddi shunday yangi yoki 
sifatli tovar mavjudligi haqida tez-tez eslatib turadigan murojaatlardan 
iborat buladi. 
Axborot beruvchi reklama – tovarlar, ishlab chiqaruvchi firmalar 
haqida doimiy axborot berib turadi. 
Ortiqcha xarajatli reklama – juda katta xarajat talab qiluvchi o’ziga 
xos reklamalar bo’lib, raqiblarning mavqyeini tushirishga qaratilgan 
bo’ladi. 
Mustahkamlovchi reklama – eslatuvchi reklamaning turi bo’lib 
iste’molchilarni va xaridorlarni to’g’ri qaror qilganliklari to’g’risida eslatib 
turadi va bu bilan doimiy mijozlarni shakllantirib munosabatlarni 
mustahkamlashni ko’da tutadi. 
Teskari aloqa imkoniyati mavjudligiga ko’ra: 
Teskari aloqa mavjud reklama – reklama adresati bilan kelgusida 
aloqa o’rnatish bilan izohlanadigan reklama. Masalan, pochta orqali 
katalog jo’natish. 

213 
Teskari aloqa mavjud bo’lmagan reklama – bu OAV vositalari, 
elektron va barcha turdagi tashqi reklamalardir. 
Reklama vaqtiga ko’ra:
Davriy reklama – yil davomida berib boriladigan reklamalarga 
aytiladi. Masalan, dorilar, oziq-ovqatlar mahsulotlari, atir-upalar, 
davolanish maskanlari va hokazolar to’g’risidagi reklamalar bunga misol 
bo’lishi mumkin.
Mavsumiy reklama
 
esa yilning fasliga, davriga qarab berib boriladi. 
Masalan, yangi yil sovg’alari, mavsumiy kiyimlar, yozgi dam olish 
oromgohlari, o’quv yurtlariga qabul ishlari va boshqalar. Reklamalarning 
berilish vaqti ham katta ahamiyatga ega. Bularni kishilar dam olayotgan 
vaqtda haddan tashqari ko’p berilishi inson ruhiyatiga salbiy ta’sir eitishi 
mumkin. Ayniqsa, reklama roliklarining qayta-qayta, tez-tez takrorlanishi 
inson asabini taranglatadi. Teleko’rsatuvdan doimiy berib boriladigan 
seriallarda ham reklamalarning uzoq vaqt takror-takror berilishini ijobiy 
deb bo’lmaydi. 
Reklama vositalari reklamani tarqatuvchi va zarur reklama 
samarasiga erishishga xizmat qiluvchi turli moddiy vositalardir. 
Reklama vositalari yordamida reklama tashabbuskorlari yoki reklama 
beruvchilar reklama obyekt to’g’risida xabar berish, iste’molchilarning 
xarid xulqiga ta’sir ko’rsatish va ularning xarid qilishiga erishish ko’zda 
tutiladi. 
Reklama 
faoliyatining 
rivojlanishi, 
uning 
turlari 
reklama 
vositalarining ham ko’payishiga olib keldi. Reklama vositalarini ma’lum 
bir tasniflash tizimi mavjud bo’lmasada, iqtisodiy adabiyotlarda turlicha 
tasniflanadi. Ushbu adabiyotlar asosida reklama vositalarining quyidagi 
tasniflarini keltirib o’tishimiz maqsadga muvofiqdir (14.3-jadval). 
 
14.3-jadval 

Download 2,17 Mb.