O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

98 
munosabatlarda mavjud bo‘ladi. Yetarli darajadagi norasmiy iqtisodiy 
muhit mavjud bo‘lib, unda kishilar u yoki bu hisob-kitoblar va soliqlardan 
chetlab o‘tgan holda tovar va xizmatlarni harid qilishadi yoki mavoza 
(barter) bo‘yicha ayirboshlaydilar. Asosan bu muhitda ta’minlangan, 
ma’lumotli va nisbatan yosh kishilar faoliyat ko‘rsatadilar. 
Marketingda iqtisodiy resurslarni ayirboshlash ko‘rib chiqiladi. 
Ushbu resurslarni o‘lchash esa o‘ta murakkab masala hisoblanadi. 
O‘lchashlarning asosiy maqsadi - turli xil vaqt davrlarini yoki bozor 
segmentlarini taqqoslashni amalga oshirish imkonini beruvchi hamda har 
bir kishi uchun bir xil ma’no beruvchi o‘zgaruvchilarni aniqlash 
hisoblanadi. Marketingga ixtisoslashgan tashkilotlar odatda so‘rovno-
malarda daromad tushunchasi bo‘yicha o‘zlarining ta’riflaridan foyda-
lanishadi. Anketa savollari ularni respondentlar tushunishlari uchun oddiy, 
lekin keyingi tahlillarda foydalanish uchun aniq bo‘lishi lozim. 
Vaqt va harajatlardagi o‘zgarishlar. 
Vaqt va bo‘layotgan 
o‘zgarishlar, so‘zsiz po‘l sarflashning asosiy yo‘nalishlari qanchalik 
mustahkam ekanligini ko‘rsatmoqda. Iste’molchilarning qanday o‘z 
pullarini sarflashlarini bilish, makroiqtisodiy qarorlarni qabul qilishning 
asosi bo‘lib hisoblanadi, hamda makroiqtisodiy xodisalar ayrim 
firmalarning 
marketing imkoniyatlariga ta’sir etishini tushunish 
timkoniyatini beradi.
Ilgarilari Amerika aholisi shaxsiy xo‘jaliklari bo‘lganliklari sababli, 
o‘zlarini mustaqil tarzda oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashar edi. 
Ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan qishloq xo‘jaligi paydo bo‘ldi va 
rivojlandi hamda bu sohada aholining katta qismi o‘zlariga ish joylari 
topishdi. Hozirgi kunda oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda ushbu 
mahsulotlarni qayta ishlash va tayyorlashdagiga qaraganda kamroq 
kishilar band. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, mamlakatni oziq-ovqat 
mahsulotlari bilan ta’minlash sohasi bilan u yoki bu ko‘rinishda bog‘liq 
bo‘lgan olimlar, yuristlar, hisoblash texnikasi bo‘yicha mutaxassislar soni 
fermerlar soniga tengdir. Boshqa sohalarni ko‘rsak, xozirgi kunda ayrim 
xizmatlar, 
masalan, 
kinoteatrlarda 
badiiy 
filmlarni 
ko‘rish 
videomagnitofonlar yordamida xonadonlarga ko‘chganligi, shuningdek 
an’anaviy uy yumushlari, bolalarga qarab turish, ovqat tayyorlash, 
xonalarni tozalash pullik xizmatlarga aylandi. 
Marketing tashqi atrof muhitning joriy holati va undagi mavjud 
bo‘lgan tendensiyalar to‘g‘risidagi tizimli va o‘z vaqtidagi axborotlar olish 
uchun muhitni o‘rganish bo‘yicha maxsus tadqiqotlar o‘tkaziladi. Ushbu 
maqsadda, 
masalan, rahbarlar 
tomonidan 
qaror 
qabul 
qilishda 

99 
ishlatiladigan firmaning ichki axborotlari, hamda iste’molchilarning joriy 
va prognozlashtiriladigan resurslari bilan bog‘liq bo‘lgan tashqi omillar 
tahlil qilinadi. Aniq prognoz qilib bo‘lmagan hollarda, ko‘pchilik 
kompaniyalar ssenariylar tuzishadi va ular yordamida kelgusi rivojlanish 
variantlari taqqoslanadi va shunga muvofiq rejalar tuziladi. 

Download 2,17 Mb.