O’zini-o’zi nazorat qilish uchun savollar

101 
7.
Nisbiy haridlar qarorlar deganda nimani tushunasiz? 
8.
Nisbiy iste’mol qarorlar deganda nimani tushunasiz? 
9.
Mahsulotlardan ozod bo‘lish borasida qarorlar deganda nimani 
tushunasiz? 
10.
Harid to‘g‘risida qaror qabul qilish jarayonining modeli deganda 
nimani tushunasiz? 
11.
Impulsiv harid deganda niani tushunasiz? 

102 
VII BOB. BOZOR SEGMENTASIYASI 
 
7.1. Bozor segmentasiyasi tushunchasi. 
7.2. Segmentlash turlari, usullari va tamoyillari. 
7.3. 
Maqsadli 
bozor 
segmentlarini 
tanlash 
va 
tovarni 
pozisiyalashtirish. 
7.1. Bozor segmentasiyasi tushunchasi. 
Bozor segmentasiyasi - har qanday bozorni ko'plab mezonlar va 
omillarni hisobga olgan holda alohida qismlarga, ya’ni segmentlarga 
bo'lish, differensiyalash jarayonidir. 
“Segmentasiya” tushunchasi 1950 - yillarda AQShda marketing 
sohasida Uendell Smit (1956) tomonidan birinchi bo’lib ishlatilgan. 1970 –
yillarga kelib, segmentasiya marketingning asosiy ilmiy tadqiqot 
muammolaridan biriga aylandi. Hozirgi kungacha segmentasiya marketing 
sohasidagi dolzarb ilmiy tadqiqot mavzularidan biri bo’lib qolmoqda. 
Marketingda bozorni segmentasiyalash – bu mavjud va potensial 
iste’molchilardan tashkil topgan iste’mol bozori yoki biznes bozorini 
iste’molchilarning umumiy xususiyatlariga asoslanib, kichik guruhlarga 
(segmentlar deb nomlanadi) bo’lish jarayonidir. 
Bozorlarni segmentlarga ajratishda tadqiqotchilar odatda umumiy 
ehtiyojlar, umumiy manfaatlar, o’xshash turmush tarzi yoki shunga 
o’xshash demografik profil kabi umumiy xususiyatlarni izlaydilar. 
Segmentasiyaning asosiy maqsadi yuqori rentabellikka ega segmentlarni 
aniqlashdir, ya’ni eng daromadli yoki o’sish potensialiga ega bo’lgan 
segmentlarni alohida tanlash (ya’ni maqsadli bozorlarga aylanishi). 
Bozorni segmentlarga ajratishning turli xil usullari aniqlandi. 
Biznesdan biznesga (B2B) sotuvchilar bozorni har xil turdagi korxonalarga 
yoki mamlakatlarga, biznesdan iste’molchiga (B2C) sotuvchilar esa 
bozorni demografik segmentlarga, masalan, turmush tarzi, xulq-atvori yoki 
ijtimoiy-iqtisodiy ahvoliga qarab ajratish mumkin. 
Bozor segmentasiyasi nafaqat eng daromadli segmentlarni aniqlash, 
balki ularning ehtiyojlari va sotib olish motivasiyasini yaxshiroq tushunish 
uchun 
asosiy 
segmentlarning 
profillarini 
ishlab chiqish 
uchun 
mo’ljallangan. Bozor segmentasiyasi tahlillaridan olingan ma’lumotlar 
marketing strategiyasini ishlab chiqish va rejalashtirishni qo’llab-
quvvatlash uchun ishlatiladi. Umuman, bozor segmentidan kelib chiqib 
marketing strategiyalari ishlab chiqiladi. Bozor segmentasiyasi natijasida 
aniqlangan har xil segmentlar uchun alohida-alohida marketing 

103 
dasturlarini, ya’ni har xil takliflar, narxlar, reklama, tarqatish yoki 
marketing elementlarining kombinasiyasini talab qiladi. 
Umuman olganda, bozor segmentasiyasi mavjud va potensial 
iste’molchilarning talabini aniqlashtirish hamda differensiallashdan iborat. 
Talabning hajmi va tarkibini aniq bilish, pirovard natijada esa marketing 
strategiyasining va taktikasining eng optimal variantini tanlash 
imkoniyatini beradi. 
Segmentasiyaning zaruriyati bozor o’sishi va to’yinishidan
 
kelib 
chiqadi. Shuning uchun ham 1950 –yillarda AQShda bozor to’yinishi 
natijasida ishlab chiqarish strategiyasi sifatida “bozor segmentasiyasi” 
qo’llanilgan. Iqtisodiy o’sish jarayoni kuzatilganda, bozor segmentasiyasi 
modelining murakkablashuvi ro’y beradi. Bu narsa ehtiyojlarning va ularni 
qondirish imkoniyatlarining o’sishi bilan bog’liq. Va aksincha, agar 
iqtisodiy holat yomonlashsa, segmentasiyaning qisqarish jarayoni sodir 
bo’ladi. Segmentasiyaga ehtiyoj pasayadi, chunki ko’pchilik iste’molchilar 
o’z ehtiyojlarini umumiy tovarlar hisobidan qondirishadi.
Bozor segmentasiyasi potensial iste’molchilar guruhlari orasida 
aniqlangan talablarga ko’ra ishlab chiqaruvchilar o’z tovarlarining sifat 
tavsiflarini modifikasiyalashdan iborat. Shuning uchun iste’molchilar va 
ularning istaklari, afzal ko’radigan narsalarini yaxshiroq tushunish 
maqsadida ularni aniq guruhlarga bo’lish kerak. Bu guruhlarning vakillari 
umumiy ijtimoiy belgilarni: jins, yosh, daromad, ma’lumot, e’tiqod va 
hokazolarni o’zida birlashtiruvchi hisoblanadi. Ijtimoiy umumiy belgilarni 
o’zida 
mujassamlashtiruvchi 
iste’molchilar 
bozorning 
muayyan 
segmentini tashkil qiladi. Bunda bozorni turli xil belgilar bo’yicha alohida 
guruhlar(segmentlar)ga bo’lish jarayoni segmentasiya degan nomni oldi. 
Bunday belgilar sifatida iste’molchi va tovarlarning tavsiflari, iste’molga 
undovchi sabablar, taqsimlash kanallari va boshqalar ishlatiladi. 
Amaliyotda belgilarning har xil birikmalari qo’llaniladi. Bozor segmentlari 
iste’molchilar talabining xususiyatlari va korxonaning marketing 
harakatlariga ta’sir javobini berish ularning reaksiyalari bo’yicha o’zaro 
farqlanadi. 
Bozorni segmentlashdan asosiy maqsad quyidagilar hisoblanadi: 
1. Iste’molchilarning nimaga ehtiyoji borligi, xoxish-istaklari haqida 
kengroq ma’lumot to’plash mumkin bo’ladi. 
2. Aniq bozorda raqobat kurashi tabiatini yaxshiroq bilish imkoniyati 
tug’iladi. Natijada raqobat kurashida yengib chiqishi uchun tovar qanday 
xususiyatlarga ega bo’lishi kerakligi aniqlanadi. 

104 
3. 
Chegaralangan 
resurslardan 
va 
imkoniyatlardan 
qaysi 
yo’nalishlarda foydalanish kerakligi aniqlanadi. 
4. Marketing va tovar sotish xizmati xodimlarining energiyasi eng 
istiqbolli, ya’ni aniq iste’molchilarga qaratiladi. 
5. Marketing faoliyati rejasini tuzganda har bir bozor segmentining 
o’ziga xos-xususiyatlarini e’tiborga olish imkoniyati tug’iladi va 
boshqalar. 
Amaliy jihatdan segmentasiya - bozordagi muayyan tovar yoki 
xizmatlarga ehtiyoji bo’lgan iste’molchilarning alohida guruhlarini 
profillashni aniqlash jarayonidir. Profillash - mohiyatiga ko’ra, 
iste’molchilarni mustaqil guruhlarga birlashtiradigan farq qiluvchi 
xususiyatlar (mezonlar)ning o’rnatilishidir. 
Bunday guruhlash asosida bozor alohida segmentlarga bo’linadi. 
O’z-o’zidan ma’lumki, segmentlarning soni va ularning xususiyatlari 
profillash va segmentasiya asosiga qanday tamoyillar qo’yilganligiga 
qarab turli xil bo’lishi mumkin. Bozorning alohida segmentlarga bunday 
bo’linishi asosida bir qator shartlarga rioya qilish kerak. 

Download 2,17 Mb.