O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

134 
5. Firma ofisining qabulxonasida turgan gilam iste’mol tovarlari 
guruhiga yoki ishlab chiqarishga mo‘ljallangan tovarlar guruhiga 
kiradimi? 
6. Agar yangi avtomobilni sotib olish imkoniyati bo‘lganda siz 
olingan axborotlarga asoslangan holda qaysi avtomobilni tanlagan bo‘lar 
edingiz? O‘z tanlovingizni tushuntiring. 
7. Quyidagi tovarlarning hayotiy davri bosqichlarini tahlil qilib 
bering: Samarqand mineral suvi, «Neksiya» avtomobili, xon-atlas 
gazlamasi. Tushuntirib bering, qanday qilib siz tovarning hayotiy davri 
bosqichlarini bir-biridan ajratdingaz? 
8. Tovar hayotiy davrining qaysi bosqichi eng muhim? Qaysi 
nihoyatda jur’atli? Qaysi katta daromadga ega? Javoblarni isbotlab bering. 

135 
X BOB. MARKETING TIZIMIDA NARX SIYOSATI 
10.1. Marketingda narx (price) tushunchasi, narxning funksiyalari. 
10.2. Narxlashtirish jarayoni. Narxlashtirish usullari. 
10.3. Narx strategiyalari va ularning mazmuni 
10.1. Marketingda narx (price) tushunchasi, narxning funksiyalari. 
Narx – bozor elementlaridan biri bo’lib tovarlarning puldagi 
qiymatini aks ettiradi. Narx marketing kompleksining muhim elementi 
bo’lib hisoblanadi. Narx orqali kompleks natijaga erishiladi. To’g’ri va 
oqilona tanlagan narx strategiyasi korxona faoliyatining hamda uning 
tovarining 
uzoq 
vaqt 
davomida 
muvaffaqiyatini, 
shuningdek 
raqobatbardoshligini ta’minlaydi. 
Narx – bu raqobat, resurslarni qayta taqsimlash, kapital harakatining 
vositasidir. Bozor xo’jaligi faqatgina erkin raqobatli narxlar sharoitida 
samarali faoliyat yuritishi mumkin. Korxona tovarlariga narx belgilashda 
bir qancha omillarni hisobga olishiga to’g’ri keladi. Narx belgilashda 
hisobga olinadigan omillar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: 
korxonani narx belgilashda qanchalik erkinligi, taklif etilayotgan 
tovarlarga bo’lgan talabning holati, iste’molchilarning xatti-harakati, 
raqobatchi korxonalarning soni va ularning strategiyasi kabilar.
Marketing kompleksida narx ikkinchi element bo’lib, daromadni 
belgilaydigan asosiy ko’rsatgichdir. Narx iste’molchi uchun uning 
ehtiyojining qondirilish darajasini belgilovchi asosiy o’lchovi bo’lsa, 
sotuvchi uchun esa uning xarajatlarini qoplab, ko’zlangan foydasining 
o’lchovidir.
Narx deganda maxsulot, xizmatlar uchun va uni sotib olish uchun 
iste’molchi sarf qiladigan pul miqdorini tushunamiz. Lekin, narx hamma 
vaqt ham pul shaklida ifodalanmaydi. Masalan, barter natural 
almashishining qadimiy shakli hisoblanadi.
Narx siyosati marketing strategiyasining ajralmas qismi hisoblanadi 
va korxonaning bozorda maqsadga erishish jarayonida narxlarni belgilash 
bo’yicha faoliyatini boshqarish tamoyillari va uslublari tizimi sifatida 
xizmat qiladi. Shu vaqtning o’zida narx siyosati marketing-miksning eng 
muhim elementi bo’lgan holda ko’p jihatdan korxonaning moliyaviy 
ahvolini, uning likvidligini va moliyaviy xavf-xatarga munosabatini 
belgilaydi. Narx siyosati bozordagi raqobat kurashining eng samarali 
vositasi bo’lib qolmoqda. 

136 
Makroiqtisodiy nazariya bundan 150 yil ilgari ham, tovarni sotishga 
faqat narx yordamida ta’sir ko’rsatishi mumkin deb uqtirib o’tgan. Bu 
vaziyatni yuqori baholashnining asosiy sababi shundan iboratki, Adam 
Smit va David Rikardolar davrida faqat bir xil xom-ashyo va bir xil 
iste’mol tovarlari ishlab chiqarilib, iste’molchilar diqatini tovarning 
markasi, o’rami va reklamasi yordamida jalb qilish imkoniyati deyarlik 
mavjud bo’lmagan. Ikkinchidan, mahsulot narxiga asosiy e’tibor 
qaratilganligi, pulni miqdor jihatidan oson o’lchash mumkinligi va narxni 
sifatga nisbatan talab va taklifda oson qo’llash mumkinligi bilan 
tushuntiriladi. 
Quyidagi 10.1-rasmda talab va taklifning klassik modeli ko’rsatilgan. 
Bu 10.1-rasm ma’lumotidan ko’rinib turibdiki, talab narxining 
o’sishi bilan kamayadi, aksincha taklif ortadi. Ishlab chiqaruvchi narx 
orqali uning mahsuloti qanchalik darajada kerakligi haqida axborotga ega 
bo’ladi. 

Download 2,17 Mb.