Paxta tozalash korxonasining boshqaruv tizimi.
Bugungi kunda barcha
paxta tozalash korxonalari hissadorlik jamiyatlari sanaladi. Ushbu ishlab chiqarish
korxonalari faoliyatiga rahbarlik qilishni aksiyadorlarning umumiy yig‗ilishi hal
qiladi. Korxonani bevosita boshqarish rahbar (hissadorlik jamiyati raisi) zimmasiga
yuklanadi. Unga yordam berish tariqasida tarkibiy bo‗limlar, sho‗‗balar va
hokazolar yoki korxonani (ishlab chiqarishni) boshqarishda qatnashuvchi ayrim
ijrochilar
ko‗rinishida ishlovchi yordamchi xizmat apparati tuziladi.
Boshqaruvning xizmat apparati yuqori unumli, samarali va tartibli ishlash uchun
barcha shart-sharoitlarni ta‘minlashi va kam sonli bo‗lishi kerak.
Paxta tozalash korxonalarida sex tuzilmasi bo‗lmaganligi sababli (QTS dan
boshqa), boshqaruvning asosiy ob‘ekti –
ishlab chiqarish bo„linmalari
bo‗lib,
ularda brigada ishchilari (paxta uzatish, tolani presslash) yoki ayrim ishchilar
(jinchilar, momiq ajiratuvchilar va boshqalar) faoliyat yuritadi. Asosiy ishlab
chiqarishga smena boshlig‗i yoki smena ustachi rahbarlik qiladi.
Smena boshlig‘i (usta)
bevosita zavodning bosh muhandisiga bo‗ysunadi.
Paxta tozalash korxonasining bosh muhandisi butun ishlab chiqarishning texnik
jihatdan rahbarligini amalga oshiradi.
26
Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar
: ombor, laboratoriya, transport xo‗jaligi
tegishli rahbarlar ixtiyorida bo‗lib, bevosita korxona rahbariga bo‗ysunadi. Paxta
sanoati korxonalarining ko‗pchiligidagi boshqaruv tuzilmasi taxminan bir xil, faqat
korxona ishlab chiqarish xajmlariga bog‗liq holda bir qator tabaqalashtiriladi.
Paxta tozalash korxonasi boshqaruv tuzilmasining vazifalari.
Korxona
rahbarining majburiyatlari va huquqlari o‗z navbatida qonuniy tartibga va me‘yoriy
aktlarga javob beradigan aksiyadorlar jamoasining ustavi bilan belgilanadi.
Korxona rahbari unga ishlab chiqarish va moliyaviy-xo‗jalik faoliyatiga rahbarlik
qilish yuzasidan berilgan huquqlar asosida
quyidagilarni
ta‘minlashi lozim: ishlab
chiqarish hamda belgilangan nomenklatura va assortimentda mahsulot etkazib
berish rejalarini bajarish, ishlab chiqarishga yangi texnika va texnologiyalarni joriy
qilish, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishni yaxshilash, muntazam ravishda
mehnat unumdorligini oshirish va mahsulot tannarxini kamaytirish, foyda
miqdorini oshirishni ta‘minlash, korxonaning davlat byudjeti, mahsulot etkazib
beruvchilar va iste‘molchilar oldidagi barcha majburiyatlarni yaxshilash.
U o‗z faoliyatida yagona rahbarlik tartibiga rioya qilib, muntazam ravishda
ishlab chiqarish kengashlarini o‗tkazishi, ularda ishlab chiqarish rejalari, yangi
texnikani joriy etish rejalarining loyihalarini va boshqa muhim masalalarni
muhokama etish kerak.
Sexlar, bo‗limlar, xizmatlar, ishlab chiqarish bo‗linmalari, xo‗jaliklar va
boshqa tarkibiy bo‗linmalar korxona rahbari tomonidan tasdiqlangan Nizomlarga
binoan faoliyat ko‗rsatadi.
Paxta tozalash korxonalarining rahbari bosh muxandis orqali ishlab
chiqarish-texnika qismiga, tayyorlov bo‗limi boshlig‗i orqali paxta tayyorlash
faoliyatiga rahbarlik qiladi.
Bosh muxandis paxta tozalash korxonasi rahbarining birinchi o‗rinbosaridir.
Uning faoliyat doirasiga ishlab chiqarishni rivojlantirishning joriy va istiqboliy
rejalarini belgilash, ishlab chiqarishga texnik rahbarlik, texnologiya jarayonni
yangilash, uskunalar samaradorligini oshirish va mahsulot sifatini yaxshilash,
ishlab chiqarishda mehnatni tashkil etish va uning xavfsizligini ta‘minlash,
27
korxonaning materiallar, ehtiyot qismlar va asboblarga ehtiyojini aniqlash hamda
ulardan foydalanishni nazorat qilish kiradi.
Korxonaning bosh mexanigi vazifasi doirasiga barcha texnologik va
energetik uskunalarning, barcha mashina va mexanizmlarning to‗xtovsiz va unumli
ishlashini ta‘minlash kiradi. Uning zimmasiga harakatdagi uskunalarni o‗z vaqtida
sifatli ta‘mirlash va modernizatsiyalash hamda yangi uskunalarni montaj qilishni
ta‘minlash yuklanadi.
Bosh mexanikka ta‘mirlash-mexanika ustaxonasi va ta‘mirlash brigadasining
brigadiri bo‗ysunadi. Smena boshlig‗i (ustasi) to‗la huquqli rahbar hamda ishlab
chiqarish va mexnatning bevosita tashkilotchisi bo‗lib, o‗z bo‗g‗inida ishlab
chiqarish rejasining bajarilishi uchun javob beradi.
Ustalarga ishlab chiqarish bo‗g‗inlarida ishchilarni ishga qabul qilish va joy-
joyiga qo‗yish, sex boshlig‗ining (paxta tozalash korxonasida bosh muxandisning)
tasdiqlashi bilan ortiqcha, shuningdek, ishlab chiqarish yoki mehnat intizomini
buzuvchi ishchilarni ozod etish, ishchilarga belgilangan tartibda tasdiqlangan tarif
razryadlarini berish, alohida o‗rnak ko‗rsatgan ishchilarni mukofotlashga va
rag‗batlantirishning boshqa turlariga tag‗dim etish huquqi berilgan. U ishlab
chiqarish va mehnat intizomini buzuvchi ishchilarga intizomiy jazolar berish,
ishlab chiqarish me‘yorlarini muntazam bajarmayotgan va sifatsiz mahsulot ishlab
chiqarishga yo‗l qo‗yayotgan ishchilarni past haq to‗lanadigan ishga o‗tkazish
huquqiga ega.
Usta ishchilarni nosoz uskunada, shuningdek, sifatsiz xom-ashyo va
materiallarda ishlashiga yo‗l qo‗ymasligi lozim. Korxona rahbarlari ustalarni
ularga xos bo‗lmagan xo‗jalik vazifalari va har xil qo‗shimcha ishlar bilan band
qilmasligi kerak.
Usta ishlab chiqarishning bevosita tashkilotchisi sifatida o‗z ish bo‗g‗ini
bo‗yicha mehnat unumdorligining oshishi va mahsulot birligiga ishlab chiqarish
xarajatlarining kamayishini ta‘minlash shart. Uning vazifasiga ish bo‗g‗ini va
ishlab chiqarish bo‗yicha reja hamda grafiklarga muvofiq ishchi va brigadirlarga
topshiriqlarni belgilash, ishlab chiqarishda xodimlarga yo‗l-yo‗riq berish, mavjud
28
ishlab chiqarish uskunalaridan samarali foydalanishni, ularni ish bilan yuklash va
to‗g‗ri bir maromda foydalanishni ta‘minlashi kerak. Usta belgilangan texnologik
va mehnat intizomiga, ish joylarida tozalik va tartibga qat‘iy rioya etilishini
kuzatib bormog‗i kerak, ish joylari bo‗yicha barcha ko‗rsatmalar ustalar tomonidan
beriladi.
Usta ishlab chiqarish grafiklarini ishlab chiqarishda ishtirok etadi, ishlab
chiqarishni o‗z vaqtida tayyorlashni va bir maromda ishlashini ta‘minlaydi. Usta
xavfsizlik texnikasi hamda ishlovchilarning mehnat muhofazasi qoidalari aniq
bajarilishi to‗g‗risida alohida g‗amxo‗rlik qilishi kerak.
Smena boshlig‗i (usta)ning bevosita ixtiyorida quyidagilar bo‗ladi: uskunani
sozlovchi va smena elektriklari, jinchilar, momiq ajratuvchilar, presschilar, paxta
uzatuvchilar, urug‗lik chigit tayyorlash, ishlab chiqarish chiqindilarini yig‗ish,
tozalash va qayta ishlash bo‗yicha bo‗lim brigadirlari.
Tayyorlov bo‗limi paxtani qabul qilish, saqlash va tashish bilan bog‗liq
ishlarga rahbarlik qiladi. Bo‗lim vazifasi tayyorlov maskanlari va etkazib berish
bazalariga rahbarlik, paxta etishtiruvchi xo‗jaliklar bilan kontraktatsiya
shartnomalari tuzish, urug‗lik chigit tayyorlash, ular bilan paxta tayyorlov
maskanlarini va ular orqali paxta etishtiruvchilarni ta‘minlash, o‗rash xo‗jaligini
tashkil qilish, xom-ashyo va tayyor mahsulot bo‗limi bilan birga zavodga tola
ortish rejalarining bajarilishini ta‘minlaydigan miqdor va assortimentda paxta
etkazib berish rejasini ishlab chiqish, tayyorlov maskanlarining xo‗jalik faoliyatini
nazorat qilishdan iborat.
Xom-ashyo va tayyor mahsulot bo‗limi zavod hududidagi tayyorlov
maskanida paxtaning saqlanishini tashkil qiladi, ishlab chiqarishga qayta ishlash
uchun paxta yuborilishini rasmiylashtiradi, ishlab chiqarishdan tola, chigit, momiq
va chiqindilar qabul qilishni va tayyor mahsulotning saqlanishini tashkil qiladi,
paxta mahsulotlarini iste‘molchilarga ortib jo‗natadi va tegishli xujjatlarni
rasmiylashtiradi.
Reja bo‗limi ishlab chiqarishni rejalashtirish, mehnat va ish haqini tashkil
qilish bilan shug‗ulanadi, boshqa bo‗limlar va ijrochilarni jalb qilgan holda
29
istiqboliy va yillik rejalarini ishlab chiqadi, ish haqi to‗lashni tashkil qiladi,
bo‗linmalar rahbarlariga ishlab chiqarish rejasini, xodimlar ish haqi fondlarni
hamda ijrochilarga ishlab chiqarish topshiriqlari va belgilangan mehnat
meyorlarini etkazadi, ishlab chiqarish rejasi va mehnat rejasi bajarilishining
borishini nazorat qiladi. Reja bo‗limi ishlab chiqarish ko‗rsatkichlarini iqtisodiy
tahlil qiladi. Uning muhum vazifasi, shuningdek joriy etilgan texnikaning iqtisodiy
samaradorligini aniqlashdir.
Buxgalteriya korxona xo‗jalik faoliyatining hisob-kitobini olib boradi hamda
pul mablag‗lari va moddiy boyliklarning sarf xarajatini nazorat qiladi. Uning
vazifasi – korxonaning buhgalteriya hisobini va balanslarini olib borish va tuzish,
ombor hisob-kitobining olib borilishini hamda hisobdor moddiy jihatdan javobgar
shaxslarda saqlanayotgan tovar-moddiy boyliklarning holatini nazorat qilish,
tayyorlov maskanlarida hisob-kitobga rahbarlik qilish, taftish va ro‗yxatga olish
ishlarini olib boradi, moliyaviy ishlarni bajarishdir.
Texnik nazorat bo‗limi (TNB) zavod mahsulotlari (paxta tolasi, chigit,
momiq, chiqindilar)ning sifatini, paxtaning turlari, navlari, sinflari va boshqa
belgilar bo‗yicha uni qabul qilish, jamlash va saqlashni, tayyorlov maskanlarida va
zavod hududida g‗aramlangan paxtaning sifatini baholashni nazorat qiladi.
Bo‗limga boshliq rahbarlik qiladi, u ayni vaqtda zavod laboratoriyasini mudiridir.
TNB boshlig‗i bevosita korxona rahbariga bo‗ysunadi.
Paxta tozalash korxonalarini tarkibiy tuzilishi o‗zgarishiga tayyorlanadigan
xom-ashyo sifati va miqdori, bozor kon‘yukturasi va raqobat muhitidagi
o‗zgarishlar, ishlab chiqarishning ixtisoslashtirish va koperativlashtirish darajasi va
shu kabi boshqa omillar ta‘sir qiladi.
Paxta tozalash zavodi-ishlab chiqarish tarkibiy rivojiga ega bo‗lgan sanoat
korxonasi hisoblanadi. Paxta tozalash korxonasida nisbatan kam bo‗lgan sanoat
ishlab chiqarish personalii (200-250 kishi) band bo‗lsada, u ishlab chiqaradigan
mahsulot hajmi etarlicha katta miqdoriy summani tashkil etadi.
Zamonaviy paxta tozalash korxonasi to‗liq elektrlashtirilgan bo‗lib, ilg‗or
texnika va texnologiya bilan jihozlangan texnologik jarayon yordamida tayyor
30
mahsulot ishlab chiqarishda paxta xom-ashyosini ham tayyorlashni amalga
oshiradi.
Ij joyi
korxonaning quyi qismi bo‗lib, bu erda mehnat jarayonida bitta yoki
bir-birlari bilan bog‗liq bo‗lgan bir qancha ishchilar guruhi mehnat qiladi.
|
