Muzeyning funksional-rejaviy tuzilmasi

102 
10.3. Muzeylar faoliyatining asosiy turlari 
Muzeylar faoliyatining asosiy turlari quyidagilardan iborat: kolleksiyalarni 
jamlash, shakllantirish va saqlash, ilmiy tadqiqot ishlari, madaniy-ma‟rifiy 
faoliyat. Kolleksiyalarni jamlash, shakllantirish va saqlash. Muzey funksional 
dasturni o„ziga xos vositalar yordamida bajaradi. Ashyoviy yodgorlik –
yo„nalishlari bo„yicha turli bo„lgan muzeylar faoliyatining asosi hisoblanadi. 
Fondlarni aniqlash, hisobga olish va jamlash muzeyning ixtisoslashuviga 
asoslangan holdabajariladi. Eksponatlar ahamiyatiga qarab muzey fondlari asosiy 
va ilmiy-yordamchi fondlarga bo„linadi.
Ilmiy-tadqiqot faoliyati bir nechta izchil ketma-ketlikka ega fazalardan 
iborat. Birinchi bosqich – materialni aniqlash va uni toifalash, kelgusida ilmiy 
nuqtai nazarda ishlanishi va madaniy-ma‟rifiy maqsadlarda foydalanish 
imkoniyatlarini belgilash, fondlar va ekspozitsiyaga qabul qilingan materiallar va 
eksponatlarni joylashtirish. Muzey to„plamidagi material va eksponatlarning 
ilmiy klassifikatsiyasi kataloglar va boshqa ilmiy-yordamchi hujjatlarni tuzishda 
aks ettiriladi. Ekspozitsiya tashkil etilishi va ilmiy maqolalarni tayyorlanishi 
muzey materiallarining ilmiy ishlanishidagi yakuniy faza hisoblanadi. Ilmiy 
ishlarni o„tkazish uchun muzey xodimlari va fondlarning mutaxassislari uchun 
fond 
kolleksiyalaridagi 
barcha 
materiallardan 
foydalanish 
imkoniyati 
ta‟minlanishi zarur. Muzey faoliyati asosini doimiy ekspozitsiya tashkil etadi. 
Ekspozitsiya, asosan, dastlabki ilmiy ishlovdan o„tgan asl eksponatlardan 
shakllanadi. Ekspozitsiyaga bo„lgan asosiy talablar: 
- 
me‟moriy rejali tuzilishi va ilmiy konsepsiyaning yagonaligini ta‟minlash; 
- tashrif buyuruvchilar uchun qulay sharoitlar: harakatlanishning puxta 
o„ylangan jadvali, eksponatlarni yakka tartibda va ekskursion guruhlar 
tarkibida tomosha qilish imkoniyatlari, tomoshabinlarlarning turli toifalari 
manfaatlarini hisobga olish; 
- namoyish etiladigan materialni muzeyning tuzilmasi va tematik-
ekspozitsion rejasiga muvofiq ifodali taqdim etish shakli; 
- 
eksponatlar saqlanishini ta‟minlash: yoritilishning, harorat va namlikning 
zarur darajasiga, kolleksiyani qo„riqlash choralariga qat‟iy rioya qilish. 
Muzeyning me‟moriy hajmi ekspozitsiya zallari va ochiq ekspozitsiyadan 
tashkil topadi. Xonalar tarkibida tashrif buyuruvchilarga muzey kolleksiyalari va 
bino haqida axborot-ma‟lumotlar taqdim etiladigan kirish zalini loyihalashtirish 
maqsadga muvofiq. 
Ko‘rgazmalarni o‘tkazish bilan bog‘liq faoliyat muzeyning zamonaviy 
hayotda ishtirok etishining shakllaridan biri hisoblanib, ko„rgazmalar muzeyning 
o„z fondi hamda boshqa muzeylarning fondi yordamida tashkil qilinadi.

103 
Bunday tadbirlar muzeyning ekspozitsiya imkoniyatlarini oshirib, tashrif 
buyuruvchilarning yangi toifalarini jalb qilishga yordam beradi. Ko„rgazma 
o„tkazishning ikkita asosiy shaklidan foydalaniladi: muzey ichida va ko„chma 
ko„rgazmalar – bunda maxsus ko„rgazma zallari va transport vositalari bo„lishi 
talab etiladi. Ko„rgazma zallariga qo„yiladigan asosiy talablar: 
- 
vestibyulga yaqinlik, boshqa xonalar orqali o„tmasdan, bemalol kirish 
imkoniyati; 
- fazoviy va badiiy yechimlarning neytralligi; 
- oson va tez transformatsiya (o„zgartirish) imkoniyati. 
Zallar qoshida ko„rgazma uskunalarini va inventar saqlash uchun xonalarni 
ko„zda tutilishi, fond saqlanadigan xonalarda ko„chma ko„rgazmalar uchun 
maxsus xonalarni (imkon qadar chiqish eshigiga yaqin joyda) loyihalashtirish 
maqsadga muvofiq hisoblanadi [28]. 
Madaniy-ma’rifiy ishlar sirasiga ko„rgazmalar, ekskursiyalarni tashkil etish, 
leksiyalar, uchrashuvlar, konferensiyalar, kechalar, suhbatlarni o„tkazish, 
kinofilmlarni namoyish qilish, to„garaklar faoliyatini yuritish kabilar kiradi. Bu, 
o„z navbatida, muzey tuzilmasiga kinolekstion zal, to„garaklar uchun xonalar, 
shuningdek universal maydonlar kiritilishini shartlab beradi. 
Madaniyatlararo muloqot tomonga umumiy burilish ro„y berayotgan, muzey 
binolari esa universal san‟at markazlariga aylanib borayotgan hozirgi sharoitlarda 
muzeylar uchuntarkibida boshqa funksional vazifalar uchun mo„ljallangan 
binolarga xos bo„lgan xonalarning bo„lishi tabiiy holdek qabul qilinmoqda. 
Masalan, ba‟zi muzeylarda o„quv ustaxonalari, tomosha zallari, mediatekalar 
loyihalashtirilayapti. Kolleksiyalarni saqlash ekspozitsiya zallari va muzey 
fondlarida eksponatlarni saqlash bo„yicha tadbirlardan iborat. Saqlash 
eksponatlarning turlari bo„yicha tashkil qilinadi. Eksponatlar konservatsiyasi va 
restavratsiyasi ishning asosiy qismi hisoblanadi. Muzeyning kattaligi va 
ahamiyatiga bog„liq tarzda bitta restavratsiya ustaxonasi yoki ustaxonalar va 
laboratoriya kompleksi ko„zda tutilishi mumkin. Bir nechta muzeylarga tegishli 
fondlar markazlashtirilgan sharoitlar uchun fondlar saqlanadigan maxsus 
omborlar, ustaxonalar va laboratoriyalarning bazaviy markazini tashkil etish 
maqsadga muvofiqdir.

Download 5,56 Mb.