29
tan oladi. Telefon usuli pochta orqali muloqotdan birmuncha farq qiladi.
Bu o‗rinda agentning ehtimoldagi mijoz bilan telefon orqali so‗zlashuvi
muqaddima bo‗lib xizmat qiladi
12
. Agar taklifga dastlabki munosabat
ijobiy bo‗lsa, sug‗urta qiluvchi mijozga taklifni yozma ravishda yuboradi
va keyingi harakatlar ―pochta‖ usulida davom etadi.
Buyuk Britaniyada
masalan, bunday usul bilan avtomobil sug‗urtasi mahsulotlarining 35
foizi sotiladi.
2.3. Sug„urta biznesida tariflarni ishlab chiqish uslubiyoti
Mijoz sotib olayotgan sug‗urta xizmati uchun to‗lashi kerak bo‗lgan
sug‗urta mukofoti miqdorini hisoblash uchun sug‗urta tarifi stavkasini
aniqlash lozim bo‗ladi. Sug‗urta mukofotlarining tarif stavkalari tarif davri
uchun hisoblab chiqiladi, har qanday sug‗urta turi bo‗yicha tarif stavkasi
brutto-stavka sifatida qaraladi va u ikki qismdan: netto-stavka (sug‗urta
qoplamasi to‗lovlari uchun zaxira summasi) va sug‗urtachining
faoliyat
yuritish xarajatlaridan (odatda u ―yuk‖ deb ataladi) iborat bo‗ladi. Brutto-
stavkada bu ikkala qismning nisbati, ularning mohiyatidan kelib chiqib,
turlicha foizlarda belgilanishi mumkin. Netto-stavka brutto-stavkaning
asosini tashkil
etadi va uning hissasiga, sug‗urta turiga qarab, 60-95
foizgacha ulush to‗g‗ri kelishi mumkin, ―yuk‖ hisobiga esa,
shunga mos
ravishda odatda 5-40 foiz ulush belgilanadi.
Sug‗urta
shartnomasi
bo‗yicha
qancha
sug‗urta
turi
sug‗urtalanayotgan bo‗lsa, netto-stavka ham shuncha qismdan iborat
bo‗ladi. Masalan, hayotni aralash sug‗urtalash bo‗yicha netto-stavka
belgilangan davrgacha yashaganligi uchun, o‗lim
holati yuz berganligi
uchun, mehnat faoliyatini yo‗qotish holati uchun kabi netto-stavkalardan
tashkil topadi.
―Yuk‖da sug‗urta ishini olib borish xarajatlari aks etadi. U quyidagi
qismlarni o‗z ichiga oladi:
- ma‘muriy-xo‗jalik xarajatlari (uning asosini tashkilot shtatidagi
xodimlarga to‗lanadigan maoshlar summasi tashkil etadi);
- sug‗urta polislarining joylashtirganligi uchun haqlar;
- sug‗urta
agentlari, menejerlar uchun haqlar.
To‗lov shakllari, odatda brutto-stavka yoki ―yuk‖ka nisbatan
foizlarda aniqlanadi. Foiz to‗lovlaridan tashqari rag‗batlantirishlar ham
12
Jask Kinder, Jr.Garry Kinder ―Secrets of Successful Insurance Sales‖ ma‘lumotlari.
30
amalga oshirilishi mumkin.
Umumiy sug‗urta qilish tarmog‗i klasslari bo‗yicha ―yuk‖ sug‗urta
ishini yuritish xarajatlaridan tashqari ogohlantirish zaxirasiga ajratmalar
qilish va rejalashtirilgan foyda summalarini ham o‗zida aks ettiradi.
Brutto-stavkani hisoblashda dastlab
netto-stavka aniqlab olinadi, so‗ngra
unga ―yuk‖ (odatda brutto-stavkaga nisbatan foizlarda) qo‗shib
hisoblanadi. Brutto-stavka qo‗yidagicha aniqlanadi:
MS=
(%)
100
Ю
НС
,
Bu yerda, MS - brutto-stavka;
NS - netto-stavka;
Yu(%) - yuk (foizlarda ifodalanadi).
Majburiy sug‗urta turlari bo‗yicha tariflar me‘yoriy hujjatlar bilan
o‗rnatilsa, ixtiyoriy sug‗urtada esa, sug‗urtalovchi tomonidan mustaqil
ravishda aniqlanadi.
