67
4.2. Ish haqi hisobi uchun hujjatlar. Mehnat va fuqarolik-huquqiy
shartnomasi
Xodimni ishga qabul qilish mehnat shartnomasi va buyruq bilan
rasmiylashtiriladi.
Korxonada xodimlarning shtat jadvali ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. Unda
xodimlarning okladining miqdori va mansablar ro’yxati bo’ladi.
Har bir xodimga buxgalteriyada kartochka ochiladi va har oyda unga
hisoblangan ish haqi summasi yozib boriladi.
Xodimning ish haqi asosiy va qo’shimcha ish haqidan iboratdir.
Asosiy ish haqi deb, bajargan ishi
uchun hisoblangan ish haqi, tarif stavkasi,
oklad, mukofot, normal mehnat sharoitining buzilishi natijasida to’lanadigan
qo’shimcha to’lovlar, kechki vaqtlarda ishlagani uchun haq, korxona aybi bilan bekor
turib qolishlar va boshqalarga aytiladi.
Qo’shimcha ish haqi deb, ishlamagan vaqtlarida qonunchilikka nazarda tutilgan
paytlarda to’lanadigan to’lovlar tushiniladi. Ularga navbatdagi mehnat ta’tili,
emizdirish uchun tanaffuslar, davlat va jamoat ishlarini bajarish uchun ketgan vaqtlar,
va boshqalar kiradi.
Mehnatga haq to’lashning ishbay va vaqtbay shakllari mavjud.
Ishbay ish haqisi xodim tomonidan ishlab chiqarilgan
mahsulotning miqdori,
sifati, malakasi va sarf qilingan vaqtlari hisobga olinib to’lanadigan/hisoblanadigan
ish haqiga aytiladi.
Vaqtbay ish haqisi xodim tomonidan sarf qilingan vaqtlari va malakasi hisobga
olinib to’lanadigan/hisoblanadigan ish haqiga aytiladi.
Qo’shimcha to’lovlar - kompensatsiya tusidagi va ish me’yori hamda mehnat
sharoitlariga bog’liq bo’lgan xodimlar foydasiga beriladigan to’lovlardir.
Tungi vaqtdagi ish uchun ko’shimcha to’lov – soat 22.00 dan to soat 6.00 gacha
bo’lgan vaqt tungi vaqt hisoblanadi (MK 122 moddasi). Hiilador ayollar va o’n to’rt
yoshga to’lmagan bolasi bor ayollar, 18 yoshga to’lmagan shaxslar va boshqa
shaxslarga qo’yilmaydi.
Tungi vaqtdagi barcha ish korxonadagi birlamchi hujjatlarda rasmiylashtiriladi va
tungi vaqtdagi ishning har bir soati uchun kamida 1.5 baravar miqdorda haq to’lanadi
(MK 158 modda).
Ish vaqtidan tashqari ish uchun qo’shimcha to’lovlar – xodim uchun belgilangan
kundalik ish muddatidan tashqari ishlash ash vaqtidan tashqari ish deb hisoblanadi.
Bunda ishlar, xodim o’z asosiy ishini yoki o’z vazifasi
doirasidan tashqari ishni
bajarganidan qat’i nazar ish vaqtidan tashqari ish deb hisoblanadi. Unga kamida ikki
hissa miqdorida haq to’lanadi (MK 157 modda).
Bayram kunlaridagi ishlar uchun kamida ikki hissa miqdorida haq to’lanadi.
Asosiy ish bilan bir qatorda boshqa kasb bo’yicha qo’shimcha ishlarni bajarish
bir necha kasbda ishlaganlik deb ataladi. Mehnat kodeksida bir necha kasbda
ishlaganlik yoki xizmat ko’rsatish doirasi kengayligi uchun ustamalar miqdoriga
nisbatan hech qanday cheklashlar qo’llanilmagan.
Ko’p yil ishlaganlik uchun taqdirlash, qoidagi ko’ra, ayrim tashkilotlarda
xodimlarning uzoq muddat mehnatini rag’batlantirish maqsadida belgilanadi.
Mukofotlash tizimi xodimlarga topshiriqlar va shartnomaviy majburiyatlarini
bajarishdan moddiy manfaatdorligini oshirish, ishlab chiqarish
samaradorligi va ish
sifatini oshirish maqsadida o’z asosiy ish haqlaridan tashqari qo’shimcha pul
summalarini to’lashni nazarda tutadi.
Maqsad
Mukofotlash ko’rsatkichlari
Mehnat unumdorligining
o’sishini rag’batlantirish
a) mahsulot ishlab chiqarishning o’sishi;
b) mehnat hajsining pasayishi;
v) berilgan ish hajmining belgilangan muddatda kamroq
son bilan bajarilishi va boshqalar.
Mahsulot
sifatini
yaxshilash
rag’batlantirish
a) umumiy ishlab chiqarish
hajmida yuqori sifatli
mahsulot salmog’i oshirish;
b) ishlab chiqarilayotgan mahsulotda standartlar va texnik
shartlarga rioya qilish;
v) yaroqsiz mahsulotni kamaytirish va boshqalar.
Yangi
texnika,
texnologiyani
o’zlashtirishni
rag’batlantirish
a) asbob-uskunalarni ish bilan band etish koeffitsientini
oshirish;
b) asbob-uskunadan foydalanish xarajatlarini kamaytirish;
v) yangi ilg’or texnologiyani o’zlashtirish muddatlarini
qisqartirish.
Moddiy
sarf-xarajatlarni
kamaytirishni
rag’batlantirish
a) xomashyoni tejash;
b) yoqilg’i-energetika resurslarini tejash;
v) chiqindilar, talofatlar va boshqalarni kamaytirish
