O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

67 
4.2. Ish haqi hisobi uchun hujjatlar. Mehnat va fuqarolik-huquqiy 
shartnomasi 
Xodimni ishga qabul qilish mehnat shartnomasi va buyruq bilan 
rasmiylashtiriladi. 
Korxonada xodimlarning shtat jadvali ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. Unda 
xodimlarning okladining miqdori va mansablar ro’yxati bo’ladi. 
Har bir xodimga buxgalteriyada kartochka ochiladi va har oyda unga 
hisoblangan ish haqi summasi yozib boriladi. 
Xodimning ish haqi asosiy va qo’shimcha ish haqidan iboratdir. 
Asosiy ish haqi deb, bajargan ishi uchun hisoblangan ish haqi, tarif stavkasi, 
oklad, mukofot, normal mehnat sharoitining buzilishi natijasida to’lanadigan 
qo’shimcha to’lovlar, kechki vaqtlarda ishlagani uchun haq, korxona aybi bilan bekor 
turib qolishlar va boshqalarga aytiladi. 
Qo’shimcha ish haqi deb, ishlamagan vaqtlarida qonunchilikka nazarda tutilgan 
paytlarda to’lanadigan to’lovlar tushiniladi. Ularga navbatdagi mehnat ta’tili, 
emizdirish uchun tanaffuslar, davlat va jamoat ishlarini bajarish uchun ketgan vaqtlar, 
va boshqalar kiradi. 
Mehnatga haq to’lashning ishbay va vaqtbay shakllari mavjud. 
Ishbay ish haqisi xodim tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotning miqdori, 
sifati, malakasi va sarf qilingan vaqtlari hisobga olinib to’lanadigan/hisoblanadigan 
ish haqiga aytiladi. 
Vaqtbay ish haqisi xodim tomonidan sarf qilingan vaqtlari va malakasi hisobga 
olinib to’lanadigan/hisoblanadigan ish haqiga aytiladi. 
Qo’shimcha to’lovlar - kompensatsiya tusidagi va ish me’yori hamda mehnat 
sharoitlariga bog’liq bo’lgan xodimlar foydasiga beriladigan to’lovlardir. 
Tungi vaqtdagi ish uchun ko’shimcha to’lov – soat 22.00 dan to soat 6.00 gacha 
bo’lgan vaqt tungi vaqt hisoblanadi (MK 122 moddasi). Hiilador ayollar va o’n to’rt 
yoshga to’lmagan bolasi bor ayollar, 18 yoshga to’lmagan shaxslar va boshqa 
shaxslarga qo’yilmaydi. 

Tungi vaqtdagi barcha ish korxonadagi birlamchi hujjatlarda rasmiylashtiriladi va 
tungi vaqtdagi ishning har bir soati uchun kamida 1.5 baravar miqdorda haq to’lanadi 
(MK 158 modda). 
Ish vaqtidan tashqari ish uchun qo’shimcha to’lovlar – xodim uchun belgilangan 
kundalik ish muddatidan tashqari ishlash ash vaqtidan tashqari ish deb hisoblanadi. 
Bunda ishlar, xodim o’z asosiy ishini yoki o’z vazifasi doirasidan tashqari ishni 
bajarganidan qat’i nazar ish vaqtidan tashqari ish deb hisoblanadi. Unga kamida ikki 
hissa miqdorida haq to’lanadi (MK 157 modda). 
Bayram kunlaridagi ishlar uchun kamida ikki hissa miqdorida haq to’lanadi. 
Asosiy ish bilan bir qatorda boshqa kasb bo’yicha qo’shimcha ishlarni bajarish 
bir necha kasbda ishlaganlik deb ataladi. Mehnat kodeksida bir necha kasbda 
ishlaganlik yoki xizmat ko’rsatish doirasi kengayligi uchun ustamalar miqdoriga 
nisbatan hech qanday cheklashlar qo’llanilmagan. 
Ko’p yil ishlaganlik uchun taqdirlash, qoidagi ko’ra, ayrim tashkilotlarda 
xodimlarning uzoq muddat mehnatini rag’batlantirish maqsadida belgilanadi. 
Mukofotlash tizimi xodimlarga topshiriqlar va shartnomaviy majburiyatlarini 
bajarishdan moddiy manfaatdorligini oshirish, ishlab chiqarish samaradorligi va ish 
sifatini oshirish maqsadida o’z asosiy ish haqlaridan tashqari qo’shimcha pul 
summalarini to’lashni nazarda tutadi. 
Maqsad 
Mukofotlash ko’rsatkichlari 
Mehnat unumdorligining 
o’sishini rag’batlantirish 
a) mahsulot ishlab chiqarishning o’sishi; 
b) mehnat hajsining pasayishi; 
v) berilgan ish hajmining belgilangan muddatda kamroq 
son bilan bajarilishi va boshqalar. 
Mahsulot 
sifatini 
yaxshilash 
rag’batlantirish 
a) umumiy ishlab chiqarish hajmida yuqori sifatli 
mahsulot salmog’i oshirish; 
b) ishlab chiqarilayotgan mahsulotda standartlar va texnik 
shartlarga rioya qilish; 
v) yaroqsiz mahsulotni kamaytirish va boshqalar. 
Yangi 
texnika, 
texnologiyani 
o’zlashtirishni 
rag’batlantirish 
a) asbob-uskunalarni ish bilan band etish koeffitsientini 
oshirish; 
b) asbob-uskunadan foydalanish xarajatlarini kamaytirish; 
v) yangi ilg’or texnologiyani o’zlashtirish muddatlarini 
qisqartirish. 
Moddiy sarf-xarajatlarni 
kamaytirishni 
rag’batlantirish 
a) xomashyoni tejash; 
b) yoqilg’i-energetika resurslarini tejash; 
v) chiqindilar, talofatlar va boshqalarni kamaytirish 

Download 4,18 Mb.