13
Menejment tizimi – bu xususiyatlari u yoki bu obyektni boshqarish maqsadlari
va tamoyillarining xususiyatidan kelib chiqib tanlab olinadigan tarkibiy qismlarning
muayyan yig‗indisi. Boshqaruvning maqsadlari tizimni hosil qiluvchi qism sifatida
ishtirok etadi. Metodologiyadan kelib chiqib, bu shuni anglatadiki, umuman olganda,
maqsadlarga butun menejment tizimi va alohida tarzda uning har bir tarkibiy qismi
mos kelishi kerak. Bundan tashqari, tizimning har qanday tarkibiy qismi ham qolgan
tarkibiy qismlarning har biriga mos kelishi lozim. Menejment
tizimida insonlar -
boshqaruv subyektlari tomonidan oldinga qо‗yilgan maqsadlarni amalga oshirish
uchun shakllantiriladi, biroq u obyektiv xususiyatga ega, chunki qonunlar va
tamoyillarga asoslanadi.
Boshqaruv faoliyati mazmunan, menejment tizimining
quyidagi tarkibdagi unsurlarini о‗z ichiga oladi (1.5-rasm):
1.5-rasm. Menejment tizimi unsurlari tarkibi
MT = Bm+Mt+Bf+Mu+Mttt+Bp+Mt+M*t+Ba
bunda: Bm – obyektni boshqaruv maqsadlari;
Mt – menejment tamoyillari;
Bf – boshqaruv funksiyalari;
Mu – menejment usullari;
Mttt – menejment tizimining tashkiliy tuzilmasi bо‗lib, quyidagi uchta
elementdan tashkil topadi:
1-
funksiyalarni bajaruvchilar;
2-
boshqaruv personalining funksional majburiyatlari;
3-
funksional majburiyatlarini amalga oshirishda bajaruvchilar о‗rtasidagi
о‗zaro aloqalar;
Menejment tizimi
Bm
Bf
Mttt
Mtv
Мt
Ba
Mu
Bp
М*t
14
Bp – boshqaruv personali;
Mtv – menejmentning texnik vositalari;
M*t – menejment texnologiyasi;
Ba – boshqaruv faoliyatini amalga oshirishdagi zaruriy axborotlar.
Menejmentga zamonaviy yondashuvlar. Zamonaviy menejmentni tavsiflovchi
asosiy belgisi uning an‘anaviy boshqaruvdan tubdan farqlanishidir.
Menejmentga tizimli yondashuv nisbatan yaqindan qо‗llana boshlaganligi
tufayli, hozirgi vaqtda ushbu maktabning boshqaruv
nazariyasi va amaliyotiga
haqiqiy ta‘sirini tо‗liq darajada baholashning iloji yо‗q. Shunga qaramasdan, bugungi
kunda uning ta‘siri juda katta va bundan keyin ham u о‗sib boradi. Tizimli asosda,
ehtimol, kelajakda ishlab chiqiladigan yangi bilimlar va nazariyalarni sintez qilish
mumkin bо‗lar.
Rahbarlar tizimlar nazariyasini boshqaruv jarayoniga nisbatan qо‗llashlari
uchun tashkilotni о‗zgaruvchan tizimlar sifatida bilishlari kerak. Ular tashkilotga
о‗zgarayotgan tashqi muhit sharoitlarida turli xil maqsadlarga erishishga harakat
qilayotgan
insonlar, tuzilma, vazifalar, texnologiya kabi о‗zaro bog‗langan
elementlarning majmuasi sifatida qarashlari kerak bо‗ladi.
Bugungi
kunda
menejmentda
vaziyatli
yondashuvdan
ham
keng
foydalanilmoqda. Vaziyatli yondashuv buyurilgan tavsiyalarning oddiygina yig‗indisi
emas, balki, tashkiliy muammolar va ularning yechimlariga nisbatan fikrlash
usulidir. Undan foydalangan holda, rahbarlar aniq vaziyatlarda qaysi usullar tashkiliy
maqsadlariga erishishga kо‗proq darajada yordam berishini tushunib olishlari
mumkin. Shuning uchun tashkilot maqsadlariga samaraliroq erishish uchun aniq
usullar va konsepsiyalarni ma‘lum vaziyatlar bilan bog‗lash zarur.
Vaziyatli
yondashuvda e‘tibor tashkilotlar va tashkilotlarning о‗zlarining ichidagi vaziyatli
farqlarga qaratiladi. Shu munosabat bilan ahamiyatli о‗zgaruvchan vaziyatlar va
ularning tashkilot faoliyati samaradorligiga ta‘sirini aniqlash zarur bо‗ladi.
Zamonaviy menejmentda jarayonli yondashuvning ham о‗rni katta. Ushbu
yondashuvga kо‗ra, boshqaruv uzluksiz о‗zaro bog‗liq harakatlar jarayoni sifatida
kо‗rib
chiqiladi, ularning har biri ham, о‗z navbatida bir necha о‗zaro bog‗langan
15
harakatlardan iborat bо‗ladi. Ular kommunikatsiyalar va qaror qabul qilishning
bog‗lovchi jarayonlari bilan birlashganlar. Bunda rahbarlik mustaqil faoliyat sifatida
kо‗rib chiqiladi. U xodimlarga ta‘sir kо‗rsatishning shunday imkoniyatini kо‗zda
tutadiki, ular maqsadlarga erishish yо‗nalishida mehnat qilsinlar.
Xulosa qilib aytishimiz mumkinki, boshqaruv fikri doimiy ravishda rivojlanib
borgan, bu tashkilotlarni samarali boshqarish haqidagi yangi g‗oyalarni tug‗ilishga
yordam bergan.
Har bir yondoshuv yoki maktabning vakillari faraz qilganlarki,
ular tashkilot
maqsadlariga samaraliroq erishishga kalit topa olganlar. Ammo, sо‗nggi tadqiqotlar
va boshqaruv amaliyotining kо‗rsatishicha, bu tadqiqotlar boshqaruv jarayonining
faqat ayrim tomonlariga tegishli bо‗lgan, olingan natijalar esa faqat ma‘lum
vaziyatlar uchungina tо‗g‗ri bо‗lgan. Bundan tashqari, boshqaruv amaliyoti hamma
vaqt ham tegishli nazariy
fikrga qaraganda murakkabroq, chuqurroq va turli
tumanliroq bо‗lgan. Vaqti - vaqti bilan tadqiqotchilar boshqaruv jarayonining yangi,
oldin noma‘lum bо‗lgan tomonlarini ochganlar va mustahkam bо‗lib kо‗ringan,
ammo notо‗g‗ri qarashlarni kо‗rsatib berganlar. Shunga qaramasdan ushbu
tadqiqotchilar boshqaruv fanini rivojlanishiga bebaho hissa qо‗shganlar.
