8
motivatsiyalash muammolarini kо‗rib chiquvchi boshqaruv nazariyasi ishtirok etadi.
Bunda ayniqsa, psixologiya fani insonlar, ularning birgalikdagi faoliyati jarayonidagi
о‗zaro munosabatlariga samarali ta‘sir kо‗rsatadigan fan sifatida alohida о‗rin tutadi.
Bunda kompaniya korxonalari jamoasi о‗rtasida ijobiy psixologik muhitni yaratish,
rahbarlarning korxona personali bilan munosabatlarini oqilona о‗rnatilishi, ularni
о‗zining butun salohiyatini, bilimini korxona oldiga qо‗yilgan maqsad va vazifalarni
bajarishiga yо‗naltira olishi, hamkorlar bilan munozaralarni
olib bora olishi juda
muhim ahamiyat kasb etadi.
Menejment tushunchasini belgilash uchun unga kiruvchi ba‘zi bir holatlarni,
eng avval maqsadli mazmunini aniqlab olish darkor. Masalan, boshqaruv tizimining
barqaror, ishonchli, istiqbolli va samarali faoliyat yuritishini ta‘minlovchi boshqaruv
nazariyasi, ilmiy yondashuvlar,
jarayonlar, tamoyillar va usullarni ishlab chiqish
menejmentning fan sifatidagi maqsadi bо‗ladi.
Shu bilan bir vaqtda, menejmentning samarali boshqaruv
amaliyoti sifatidagi
maqsadi tashkilotning yuqori foydaliligi, raqobatbardoshligi va boshqa maqsadlariga
ishlab chiqarish, savdo va boshqa jarayonlarni ratsional tashkil qilish va tashkilotning
texnik-texnologik bazasini rivojlantirish yо‗li bilan erishishdan iboratdir.
Boshqaruv nima, ushbu tushunchani qanchalik tо‗liq va aniq tarzda ifodalash
mumkin? Boshqaruvning yuqorida kо‗rib chiqilgan mohiyati ushbu vazifani hal etish
imkonini beradi. Biroq, mazkur о‗ziga xos aqliy ishning kо‗p qirraliligi uning asosiy
belgilarini ochib berishga imkon bermaydi. ―Boshqaruv‖ tushunchasining ushbu
faoliyatning faqat alohida tomonlarini, jihatlarini aks ettiruvchi 300 ga yaqin turli xil
ta‘rifi mavjud.
Boshqaruv nazariyasining rivojlanishi va iktisodiy-matematik usullarni ishlab
chiqilishi, vazifalarning kо‗pgina sifat yechimlarini
vazifalarning aniq miqdoriy
baholari yoki qarorlari bilan tо‗ldirish yoki almashtirishga imkon beradi, hisoblash
texnikasi va kommunikatsiya vositalarining rivojlanishi
esa boshqaruvning
samaradorligi oshishiga kо‗maklashadi. Hisoblashlarning kо‗p mehnat talab qilishi
tufayli vaqtning haqiqiy yoki yо‗l qо‗yiladigan kо‗lamlarda hal qilinishi mumkin
bо‗lmagan kо‗pgina masalalar kundalik haqiqat bо‗lib qoladi.
9
Umumiy kо‗rinishda boshqaruv ikkita obyektning
maqsadiga qaratilgan
о‗zaro hamkorlikdan iborat bо‗lib, bunda ulardan biri boshqaruv subyekti о‗rnida,
boshqasi esa boshqaruv obyekti о‗rnida bо‗ladi. Bu о‗zaro hamkorlik uchun
quyidagilar xosdir:
boshqaruv subyekti boshqaruv obyektiga ta‘sir kо‗rsatish impulslari, ya‘ni
boshqaruv buyruqlarini jо‗natadi, ular boshqaruv obyekti
qanday faoliyat yuritishi
haqidagi axborotga ega bо‗ldilar;
boshqaruv obyekti ushbu buyruqlarni oladi va ularga muvofiq harakat qiladi
(1.2- rasm).
Boshqaruv subyekti sifatida firmalar bо‗limlari va xizmatlari majmuasini yoki
alohida bо‗linma, yakka shaxs va boshqalarni kо‗rib chiqish mumkin. Boshqaruv
obyekti sifatida xodim, mehnat jamoasi, tovarlar, resurslar, hujjatlar va h.q. bо‗ladi.
Masalan, usta uchastkaning ishini tashkil qiladi. Bunda
u past darajadagi menejer
yoki boshqaruv subyekti, ishchilar esa – boshqaruv obyektlari bо‗ladi.
Teskari aloqa – boshqaruv obyektining holati tо‗g‗risida ma‘lumot
