Менежментнинг методологик асослари

Assortiment siyosat ishlab chiqarilgan mahsulotning nomenklaturasini tanlash muammosini tanlashni va optimallashtirishni mo’ljallaydi. Assortiment siyosatining asosiy masalasi - ishlab chiqarish bo’limining ishlab chiqarish strukturasini aniqlashdan iborat, ya’ni:

Assortiment siyosat quyidagilarni nazarda tutgan holda shakllanadi: zarur bo’lgan resurslarni, texnikani va ishlab chiqarish texnologiyasi darajasini optimal muddatlarda yangi ishlab chiqarishni yaratish imkoniyatlarini, ishlab chiqarish patentlari va sirlarning mavjudligi va ularga patent himoyasi borligini, mo’ljallanayotgan ishlab chiqarishning rentabelligini, investisiyalarning oqlanish muddatini, boshqaruv kadrlarni va malakali mutaxassislar borligini, ta’minotchilar bilan mustahkam aloqa mavjudligini, xavflik darajasini va h.k.

Assortiment siyosat texnik bilimlardan va firmani malakali ekanligidan, optimal foydalanishga yo’naltirilgan, chiqarilayotgan mahsulotlarning va yangilikga ketadigan harajatlar rentabelligi nuqtai nazaridan moliyaviy resurslarni optimallashga yo’nalgan.

Assortiment siyosatni shakllanishi asosida mahsulotning hayotiy davrining konsepsiyasiga bog’liq. Uning mazmuni shundan iboratki, bozor uchun yaratiladigan mahsulot 5 bosqichni o’tadi:

Hayotiy davrning har bir bosqichida savdoning har hil shakllari va usullari ishlatiladi, sotishning har hil rag’batlantirish vositalari ishlatiladi.

Amaliyot shuni ko’rsatadiki, assortiment siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish bilan doim shugullaniladi. Mahsulot hayotiy davrining konsepsiyasi ancha keng tarqalgan bo’lib, quyidagi masalalarda ishlatiladi:

- mahsulotni bozordagi holatini tahlil qilish uchun;

- uni sotilish istiqboliga baho berishda;

- sotish strategiyasini tanlashda;

• 
  ishlab chikaruvchi firmaning harakat shakllari va usullarini
  

80-yillari yirik sanoat firmalarida elektron informasion texnika asosida ishlab chiqarishning yangi texnik bazasi yaratilgan va ishlab chiqarishning intensiv resurs tejamkorlik turiga o’tish yakunlaydi. Yangi texnologiyalarni rivojlanishining quyidagi yo’nalishlari keng tarqaladi:

Ishlab chiqarishni mexanizasiyalashtirish va avtomatizasiyalashtirish xozirgi sharoitda kompleks harakterga ega bo’lib, ishchi mashinalarni, texnologik liniyalarni va bloklarni avtomatizasiyalashtirishning, sonli boshqaruv stanoklarni joriy qilishni, EXMlarni, programmalashtirilgan robotlarni, mikroprosessorlarni ishlatishni mo’ljallaydi.

Texnologiyani yuqori samarali va kam operasiyaligiga o’tish, operasiyalarni yahlid kam operasiyali texnik tizimlarga birlashtirishni mo’ljallaydi.

Resurslarni tejashga, mahsulotni energiyaga va metallga kam harajatligiga olib kelishga yo’naltirilgan. Boshqacha qilib aytganda, resurslarni tejash siyosati muhim moddiy resurslardan foydalanishni kamaytirishga yo’naltirilgan.

Xozirgi zamonda keng tarqalgan kompleks mashina texnik tizimlarini, bunga misol qilib aytsa bo’ladi, ya’ni, programmali boshqaruvga asoslangan stanoklar, robotlar tizimi, uzluksiz ishlab chiqarish jarayonli tarmoqlar uchun ishlaydigan avtomatlashtirilgan texnik uskunalar va boshqalar. Ana shunday tizimlarni ishlashi ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga, kapital quyilmalarning ishlatishni kamaytirish va boshqa iqtisodiy ko’rsatkichlarni yaxshilashga olib keldi.

Moddiy texnika ta’minoti quyidagi yo’nalishlar bo’yicha masalalarni yechishni nazarda tutadi:

• 
  ishlab chiqarish jarayonini o’zgaruvchan ishlab chiqarish prinsiplari
  

• 
  ishlab chiqarish jarayonini zarur bo’lgan malakali hodimlar bilan
  

Marketing faoliyati jarayonida sotish muammosi firmaning siyosatini ishlab chiqishda hal qilinadi. Bunda aniq bozorlar uchun sotishning samarali tizimi, kanallari va usullari tanlanadi, ya’ni mahsulotni ishlab chiqarish, sotishning konkret shakllari va usullari mo’ljallanadi, shuning uchun sotish siyosatini ishlab chiqish, mahsulotni sotish jarayonida samaradorlikni ta’minlash maqsadida optimal yo’nalishlar va vositalarni aniqlaydi.

Sotish siyosatini ishlab chiqarishdan oldin mavjud bo’lgan sotish tizimini baholash tahlili o’tkaziladi.

Tahlil payti nafaqat mahsulot bo’yicha va region bo’yicha sotish hajmining ko’rsatkichlari ko’rib chiqiladi, bundan tashqari sotish tarmog’ini tashkillanishi reklamaning samaradorligi, sotuvning rag’batlantirilishi, bozorning to’g’ri tanlanganligi, bozorga chiqish vaqti va usullari kabi masalalar ham keng yoritiladi.

Sotish siyosatining shakllanishda firma mahsulotining iste’molchilari bilan ishlash usullarini takomillashtirish masalalari ham katta ahamiyatga ega. Bunda iste’molchilarga xizmat ko’rsatishning texnik vorsitalarini joriy qilish uchun ketadigan harajatlarga alohida e’tibor beriladi.

Xozirgi sharoitda kompyuter texnikasi va ma’lumotlarni ishlab chiqarishni avtomatlashtirilgan tizimisiz bironta firma yaxshi faoliyat ko’rsatmaydi.

Sotish siyosatini ishlab chiqish va asoslab berish aniq olingan mahsulotga yoki mahsulot guruhiga moslashtirilib, quyidagi masalalarni yechishni talab qiladi:

- maqsadli bozorni tanlash;

- sotish tizimidagi zarur bo’lgan moliyaviy harajatlarni aniqlash;

- sotish kanallarini va usullarini tanlash;

- bozorga chiqish usulini va vaqtini tanlash;

- tovar harakati tizimini va iste’molchiga mahsulotni yetkazishga

ketadigan harajatlarni aniqlash;

- sotuvni rag’batlantirish shakllari va usullari hamda ular uchun

ketadigan harajatlarni aniqlash.
Narx navo siyosati.

Narx–navo siyosatini ishlab chiqish juda murakkab ish bo’lib, quyidagi masalalarni nazarda tutadi:

Narxni hisoblashda ishlab chiqarish harajatlari va foyda e’tiborga olinadi va bundan tashqari bozordagi sharoitlar ham e’tiborga olinishi mumkin. Ko’rinishi bo’yicha narxlar quyidagicha klassifikasiya qilinadi:

1. 
   Ishlab chiqaruvchining narxi:
   

2. 
   Bozor narxi:
   

3. 
   Iste’molchi uchun narx:
   

Narxlarni tushirish (skidka) turlari quyidagicha:

1) sotilgan mahsulotning hajmiga skidka qilish (6% va undan yuqori);

2) «maqsadga erishilgani» uchun skidka (1-3%);

3) sotuvning katta hajmi va ishlab chiqaruvchi doim kamroq bo’lganligi uchun (0,5-2%);

4. 
   mahsulotni «yo’q qilish» uchun skidka, agar bir oylik sotuv
   

4. 
   mahsulotni harakatlantirish uchun maxsus skidkalar (1,5-1%);
   
5. 
   sezonli skidkalar;
   

Shulardan (1), (4), (6) AQShda ishlatiladi.