48
Markazda o’qituvchi bo’lgan o’quv jarayonining, darsning maqsadi va uning
ijobiy jihatlari quyida keltirilgan asoslarga tayanadi:
- o’quvchining o’qishga bo’lgan ishtiyoqini oshirib borish;
- ilgari egallangan bilimlarni ham inobatga olish;
- o’qish jarayoni tezligini muvofiqlashtirish;
- o’quvchi tashabbusi va majburiyatini qo’llab – quvvatlash;
- amaliyot orqali o’rganish;
- ikki tomonlama fikr – mulohazalar bilan ta`minlash;
- o’qish jarayonini to’g’ri yo’lga qo’yish;
- o’qituvchi – o’quvchilar uchun o’quv jarayonini engillashtiruvchi shaxs;
- o’quv jarayonini baholash.
An`anaviy dars o’tish modelida ko’proq ma`ruza, savol – javob,
amaliy mashq
kabi metodlardan foydalaniladi. Shu sabab, bu hollarda an`anaviy dars samaradorligi
ancha past bo’lib, o’quvchilar ta`lim jarayonining passiv ishtirokchilariga aylanib
qoladilar. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, an`anaviy dars
shaklini saqlab qolgan holda,
unga turli tuman o’quvchilar faoliyatini faollashtiradigan metodlar bilan boyitish
o’quvchilarning o’zlashtirish darajasini ko’tarilishiga olib kelar ekan.
Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, o’qituvchi tomonidan
o’quvchilarning
qiziqishini orttirib, ularning ta`lim jarayonida faolligi muttasil
rag’batlantirilib turilishi, o’quv materialini kichik – kichik bo’laklarga bo’lib, ularning
mazmunini
ochishda bahs, munozara, kichik guruhlarda ishlash, interfaol metodlarni
qo’llash, turli qiziqtiruvchi
misollarning keltirilishi, o’quvchilarni amaliy mashqlarni
mustaqil bajarishga undash, turli baholash usullaridan foydalanish, ta`lim vositalaridan
joyida va vaqtida foydalanish talab etiladi.
An`anaviy dars o’tishning asosiy tarkibiy qismlari quyidagi bosqich-
lardan iboratdir.
1. Kirish bosqichi:
- o’tgan o’quv materialini takrorlash;
- dars maqsadini tushuntirish,
- dars mazmuni va rejasi bilan tanishtirish.
2. Yangi mavzuni yoritish:
- yangi mavzuni kichik – kichik bo’lakchalarga bo’lib berish;
- turli misollarni inkoni boricha ko’rgazmali taqdim qilish;
- mavzudan chetlashmaslik;
- o’quv materialining murakkab tomonlarini qayta tushuntirish;
- o’quvchilarning tushunganlik darajasini tekshirib borish;
- teskari aloqani ta`minlash.
3. Materialni mustahkamlash uchun mashq.
Biror topshiriq(masala) echimini o’quvchilar bilan to’liq tahlil
qilish.
4. Yo’naltirib turiluvchi mashq.
O`quvchilar topshiriq(masala)ni mustaqil bajarishadi, o’qituvchi
esa ularni nazorat qilib, tuzatish kiritib boradi.
5. Mustaqil bajariladigan mashq.
O`quvchilar mashqni mustaqil holda o’qituvchi yordamisiz bajarishadi.
6. O`quvchilarning tushunganlik darajasini tekshirish.
49
7. Yakunlash.
An`anaviy(ta`lim jarayoni markazida o’qituvchi bo’lgan) o’qitish metodlari
quyidagi afzalliklarga va kamchiliklarga ega.
Afzalliklari:
- ma`lum ko’nikmalarga ega bo’lgan va aniq ma`lam tushunchalarni, fanni
o’rganishda foydali;
- o’qituvchi tomonidan o’qitish jarayonini va o’qitish muhitini yuqori
darajada nazorat qilinishi;
- vaqtdan unumli foydalanish;
- aniq ilmiy bilimlarga tayanadi.
Kamchiliklari:
- o’quvchilar passiy ishtirokchi bo’lib qoladilar;
- o’qituvchining to’la nazorati barcha o’quvchilar uchun motivatsiyani vujudga
keltirmaydi;
- o’quvchilar o’qituvchi bilan bevosita muloqotga kirisha olmaydi;
- eslab qolish darajasi hamma o’quvchilarda bir xil bo’lmaganligi sababli, guruh
bo’yicha o’zlashtirish darajasi past bo’lib qolishi mumkin;
- mustaqil o’rganish va echimlar qabul qilish uchun sharoitlar yaratilmaydi.
