|
O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi
|
| bet | 26/95 | | Sana | 29.11.2023 | | Hajmi | 10,75 Mb. | | #107282 |
Bog'liq o\'quv qo\'llanma Kasblar haqida ma’lumot
O'qituvchi kasbi - sharafli kasb. O'qituvchi bizga bilim beruvchi inson. O‘qituvchidan olgan bilimi bilan inson kelajakda komillik yo‘lini topadi. Buning uchun, albatta, o‘qituvchi berayotgan bilimni chuqur egallash lozim.
Bilim olib chinakam, O'rganamiz harf, raqam. Hammaga berar ta’lim, О ‘ qituvchi-muallim.
Haydovchi kasbi
Haydovchi - erta tongdan kun botgunga qadar odamlami o‘z manzillariga bexatar yetib olishlari uchun xizmat qiladi. Haydovchi kasbi doim ziyraklik, hushyorlikni talab etadi. Haydovchi mashina, avtobus, tramvay, yuk mashinalarini boshqaradi.
Mashinada, poezdda, Tramvayda - temir izda Ziyrak, mohir haydovchi,
Tashir yuk va yo‘lovchi.
Quruvchi kasbi
Quruvchi - uy va binolar quradi. Quruvchi qurgan uylarda yashaymiz, binolarda o‘qiymiz, mehnat qilamiz. Quruvchilar qurgan uylar mustahkamligi, shinamligi bilan shahrimiz ko‘rkiga ko'rk qo‘shadi. Demak, quruvchilik sharafli kasb.
Suvoqchi, g‘ishtteruvchi, Tomni yorib beruvchi.
Ko‘p ishlarni biluvchi, Ular bari -quruvchi.
Baliqchi kasbi
Baliqchi - baliq mahsulotlarini dasturxonimizga yetkazib beradi. Baliq inson salomatligi uchun zarur oziq-ovqat mahsuloti hisoblanadi. Baliqchi fursat kutar,
Baliqchi baliq tutar.
Baliq tutish vaqti bor, Bunga berar e’tibor.
Tashlar qarmoq yoki to‘r, Ov bo‘lishi uchun zo‘r.
Bank xodimi
Bank xodimlari, davlat va nodavlat banklarining faoliyatini yo‘lga qo‘yadilar. Bankda davlatning pul mablag‘lari aylanishi, fuqarolar mablagini saqlanishini tashkil etiladi.
Bankir bankda ishlaydi, U hisobni xushlaydi.
Kredit, lizing va foiz, Joyida bo‘lmoq joiz.
Jurnalist kasbi
Jurnalist- biz sevib tomosha qiladigan televideniya ko‘rsatuvlarini tayyorlab olib boradigan, qiziqib o‘qiydigan gazeta-jurnallarimizga lavhalar tayyorlab beradigan kasb egalaridir. Jurnalistlaming tayyorlagan ma’lumotlari tanlangan mavzu mazmunini yoritib berishi maqola yoki ko'rsatuvning dolzarbligini belgilaydi. Jurnalist o‘z kasbining ustasi bo'lsa, xalqning ongi, bilimi oshadi.Yurtimizda jurnalistlarning faoliyat yuritishi uchun barcha shart-sharoitlar hamda imkoniyatlar yaratilgan.
Mahoratli jurnalist Ma’lumotni juda tez - Qilar bizga havola, Yozar qiziq maqola.
O'quvchilarni har tomonlama yetuk, barkamol qilib tarbiyalash masalalarini muvaffaqiyatli hal etish, ularda faol hayotiy mavqeni shakllantirish, o'ziashtirish va bilim sifatini oshirish ko‘p jihatdan kuni uzaytirilgan guruhlarning samarali ishlashiga bog‘liqdir. Sinfdan tashqari tashkil qilingan ishlar o‘quvchilar hayotidagi tarbiyaviy faoliyatini to'ldiradi. Ularning dunyoqarashi to‘g‘ri shakllanishiga, kasb-hunar tanlashiga, axloqiy kamol topishiga ko‘maklashadi.
Har bir yangi mavzuni bayon qilish jarayonida krossword va boshqotirmalardan foydalanish o’quvchilarning ko’proq ma’lumot olishlari va darsga bo’lgan qiziqishlarini yanada oshiradi va yangi bilim, ko’nikmalarga ega bo’lishadi. O’quvchilarni kasbga yo’naltirish va kasbga bo’lgan qiziqishlarini yanada oshirish maqsadida turli
boshqotirmalardan namunalar keltiriladi. Quyida ular bilan tanishib chiqamiz:
1 Jadval ichidagi harflar yordamida kasblar nomini toping va ularni belgilang
-
a
|
S
|
sh
|
i
|
f
|
o
|
k
|
o
|
r
|
o
|
l
|
y
|
l
|
k
|
r
|
q
|
d
|
G
|
k
|
o
|
p
|
m
|
p
|
l
|
a
|
k
|
r
|
i
|
e
|
r
|
y
|
t
|
z
|
J
|
k
|
l
|
o
|
n
|
k
|
h
|
q
|
r
|
y
|
h
|
f
|
j
|
n
|
o
|
x
|
S
|
p
|
o
|
r
|
t
|
ch
|
i
|
q
|
p
|
q
|
e
|
r
|
t
|
y
|
u
|
v
|
A
|
s
|
d
|
f
|
g
|
h
|
j
|
o
|
k
|
l
|
z
|
x
|
ch
|
h
|
b
|
h
|
N
|
m
|
k
|
o
|
g
|
q
|
a
|
s
|
s
|
o
|
b
|
h
|
u
|
a
|
k
|
a
|
D
|
g
|
j
|
i
|
o
|
u
|
y
|
a
|
r
|
k
|
a
|
b
|
p
|
m
|
g
|
y
|
F
|
i
|
k
|
t
|
f
|
r
|
u
|
r
|
u
|
i
|
l
|
i
|
u
|
sh
|
y
|
d
|
H
|
j
|
l
|
h
|
m
|
u
|
j
|
g
|
j
|
k
|
i
|
d
|
r
|
i
|
h
|
o
|
m
|
u
|
s
|
a
|
v
|
v
|
i
|
r
|
a
|
g
|
q
|
g
|
t
|
r
|
j
|
v
|
Q
|
e
|
f
|
a
|
e
|
ch
|
a
|
f
|
e
|
m
|
ch
|
l
|
f
|
a
|
k
|
ch
|
A
|
k
|
f
|
q
|
u
|
i
|
a
|
m
|
q
|
m
|
i
|
l
|
g
|
m
|
l
|
i
|
D
|
z
|
x
|
j
|
k
|
f
|
k
|
f
|
g
|
a
|
p
|
k
|
a
|
m
|
q
|
g
|
G
|
d
|
f
|
r
|
l
|
j
|
g
|
m
|
a
|
d
|
s
|
g
|
d
|
h
|
s
|
j
|
J
|
o’
|
q
|
i
|
t
|
u
|
v
|
ch
|
i
|
a
|
j
|
a
|
q
|
l
|
f
|
l
|
L
|
s
|
d
|
g
|
h
|
g
|
m
|
j
|
h
|
u
|
m
|
h
|
k
|
m
|
g
|
n
|
m
|
e
|
r
|
f
|
m
|
j
|
u
|
r
|
n
|
a
|
l
|
i
|
s
|
t
|
j
|
a
|
A
|
q
|
k
|
g
|
b
|
o
|
m
|
k
|
k
|
l
|
f
|
t
|
i
|
o
|
p
|
Quyida keltirilgan ustunchalar yordamida kasb va hunar nomlarini ikki qismga ajratib davom ettiring!
-
“KASBNI TOPING” O’YINI
O’yinning maqsadi. O’quvchilarni kasblarning psixologik sxemasi bilan tanishtirishdan iborat. O’yindan o’quvchilar xalq xo’jaligining turli tarmoqlaridagi kasblar bilan tanishtirishda foydalaniladi.
O’yining sharti. O’yin sinf bilan ishlashga mo’ljallangan. O’yinning dastlabki ijrosi 10-15 daqiqaga mo’ljallanadi. O’yinda sinf doskasi, kasblar ro’yxati aks ettirilgan jadvaldan foydlaniladi. O’yin g’oliblarini aniqlash uchun mezonlar ishlab chiqiladi. Agar kasblarni topish bilan bog’liq savollarga javob berishda 10ta xatoga yo’l qo’yilsa, ular mag’lubiyatga uchragan sanaladi. O’yin yakunida g’oliblar aniqlanadi.
O’yinning diagnostik imkoniyatlari.O’quvchilarning kasblar to’g’risida bilimlarni va kasblarni tahlil etishga o’rganganligini aniqlashga yordam beradi.
O’yinda uchraydigan qiyinchiliklar:
“Kasbni top” o’yini nisbatan ancha murakkab o’yin sanaladi. Shu sababli, o’yin davomida ishtirokchilar mag’lubiyatga ko’p uchrayversalar, bunga odatlanib qoladilar. Natijada o’yinning ahamiyati yo’qoladi.
Agar o’yin ijrosi yaxshi chiqmasa, ikkinchi bora o’yinni tashkil etish kerak emas. Agar topshiriqqa murakkab kasb taqdim etilsa, uning ba'zi bandlar bo’yicha tavsiflash qiyinchilik tug’diradi. SHuning uchun tavsiflash qiyin bo’lgan bandlar boshqalari bilan almashtirish lozim bo’ladi.
O’yinning takomillashtirish istiqbollari:
O’yinni rivojlantirishning eng maqbul yo’li va kasblarni tasiflashning eng optimal yo’llarini topishdan iborat. Shuningdek, o’yinni o’tkazish tartibini takomillashtirish ham lozim.
O’yin bosqichlari
Tayyorlov bosqichi: o’yindan oldin o’quvchilar “kasblar formulasi” bilan tanishtiriladi. Bunda faqat formula tushuntirilib qolmasdan, balki bir necha kasblar sinf bilan birgalikda muhokama qilinadi. Ayrim hollarda faqat sinf, balki psixolog ham ayrim bandlar bo’yicha kasbni tavsiflashda muammoga duch kelishi mumkin. Bu hollarda kasblar haqida yetarlicha ma'lumotga ega emaslikni tan olish
lozim. Hattoki kichkina shubhalanish holatini ham bartaraf etish lozim. O’quvchilarni o’yinning ijro etishga tayyorlash kerak.
Sinfning oldida kasblar formulasi yoki kasblarni tahlil etish jadvali turishi lozim.
Guruh a’zolarining ixtiyoriga ko’ra uch kishilik Guruhchalar tashkil etiladi.
Umumiy yo’nalish berish: "Hozir uch kishi auditoriyadan chiqib ketadi. Ular sinfxona uchun kasblar bo’yicha topishmoq tayyorladilar va taqdim etadilar. So’ngra tashqaridagi uch kishi sinfxonaga kiradi. Sinf a'zolarining har biri 3-5 daqiqa davomida kasbning tahlil etish sxemasi bo’yicha ularni kuzatadi. 3-5 daqiqadan so’ngra topishmoqni taqdim etuvchilar guruhchalarning a'zolaridan birini tanlaydi. Tanlangan o’quvchi sinf doskasida kasbni tahlil etish bo’yicha o’zini variantini taqdim etadi. Kasbni tahlil etish sxemasini kengaytirilgan varianti taqdim etiladi. Mazkur variant amaliy jihatdan foydalanishga mo’ljallangan.
Masalan, “matematika o’qituvchisi” kasbi quyidagicha tahlil etiladi: mehnat predmeti-odam, belgi; mehnat maqsadi-gnostik, ixtirochilik va tub o’zgarishlarga qaratilgan; mehnat vositalari - funksional; shart-sharoitlari – maishiy mikromuhit va boshqalar. Shundan keyin kasbni topuvchi har bir ishtirokchi bitta imkoniyatga ega va 1 daqiqadan so’ngra o’zining javob variantini taqdim etadi. Agar komandaning bitta variantidan bitta to’g’ri bo’lsa, komanda g’olib sanaladi.
Topganlar sinfxonadan tashqariga chiqadilar. Ular ham sinfdagilar uchun topishmoq taqdim etadilar.
Boshlovchi topishmoq taqdim etuvchilarni sinfxonaga taklif etadi Ular auditoriyaning kasblar tahlil etish sxemasi bo’yicha topishmoq sinfga taqdim etadilar.
Topishmoqni topish Guruhchalardan bittadan ishtirokchi tanlab olinadi..
So’ngra bir daqiqa davomida ular o’zlarining javob variantlarini taqdim etishlari lozim bo’ladi.
Ularning kasbni topgan va topmaganliklari baholanadi. Buning uchun topishmoq sifatida taqdim etilgan kasb nomi aytiladi.
O’yinning muhokama qilish.
Boshlovchi kasbni tahlil etish sxemasining har bir bandi bo’yicha sinf bilan birgalikda doskada yozilgan uchta variantning to’g’ri va noto’g’ri javoblarini aniqlaydi.
1-ilova
Kasbni tahlil etish sxemasi
1.Mehnat predmeti: tabiat, texnika, odam, belgilar, badiiy obraz. 2.Mehnat maqsadi: bilish (baholash, tub o’zgarish qiluvchi,
izlanuvchanlik (tadqiqotchilik).
Mehnat vositasi: qo’l, mexanik, avtomatik, funksional (nutq, mimika, jismoniy ) , nazariy (bilim).
Mehnat shart-sharoiti: maishiy mikromuhit, noodatiy muhitlar (sex, magazin), ekstremal (suv osti, shaxta), ochiq havo.
Mehnatni tashkil etish: aniq tartib-qoidaga asosan, odatiy munosabatlar bo’yicha: boshliq-xodim, nisbiy mustaqil.
Mehnat jarayonidagi muloqot: individual (mijoz bilan), Guruhda ishlash, katta jamoa va auditoriyalar bilan ishlash.
Mehnatga mas’uliyatini belgilovchi: moddiy, axloqiy, inson hayoti va salomatligiga daxldorlik.
Harakatlanish xarakteri: o’tirib ishlash, tik turib ishlash, doimiy harakatda ishlash.
Salomatligiga qo’yiladigan talablar: yuqori, me’yorda, barchasini amaliy bajarish.
Kasbga nisbatan jamiyatning ehtiyoji: talab bor, talab etilmaydi, ish topish qiyin.
Kasb xususiyatlari: imtiyozlarga ega (qanday?), barvaqt nafaqaga chiqish, ta’tillarga borish, qiziqtiruvchi imkoniyatlari (mehnat mehnatsiz daromad olish imkoniyati) va boshqalar.
Kasbni egallash: ma’lumot talab etilmaydi, ishlab chiqarish o’quvchisi, maxsus kurslarni, kasb-hunar kolleji, oliy o’quv yurti aspirantura, doktorantura, akademiyani tamomlash. 2-3 ta kasblarni tahlil etilgandan so’ngra murakkab hollarda o’yin to’xtatiladi. Boshlang’ich sinf o’quvchilarida kasb-hunar tushunchalarini shakllantirish, ularni kasb-hunar tanlashga yo’llash davlat ahamiyatiga ega bo’lgan muammo. Yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash g’oyat muhim vazifadir. Shu boisdan yoshlarning kasb tanlash muammosi umumiy o’rta ta’lim boshlang’ich sinflarida katta o’rin tutadi. “Mening orzuim”, “Kim bo’lsam ekan”, “Men sevgan kasb”,
“Kasbning yomoni yo’q”, “Kasbim faxrim” degan mavzular har bir yigit va qiz uchun asosiy muammolardan biridir. O’quvchilarning o’qishga bo’lgan chaqqonligini qondiruvchi birinchi ziyo – chashma bu maktabdir. Ta’lim jarayonida o’quvchilarda kasblar tiplarini mustaqil holda bilish (Inson tabiati, inson texnika, inson badiy timsol, inson belgilar tizimi), tanlayotgan kasbning talablarini o’z shaxsiy sifatlari bilan qiyoslay olish, o’z moyilligi qobilyati, salomatligi tanlanayotgan kasbga muvofiqligini, to’g’ri baholash ko’nikmalari shakllanishi lozim. Uslubchining kasb tanlashga yo’llashdagi vazifasi
har bir o’quvchini, uning kasbga va bilimga qiziqishlarini, moyillik, ehtiyojlari, atrof-muhitni, oilaviy ahvolini yaxshi va har tomonlama o’rganishdan iborat bo’lishi kerak.
Bu maqsad va vazifalaridan kelib chiqib o’qituvchi:
o’quvchilarga “kasb” tushunchasining ma'nosini yoritib berish, ularni kasblarning klassifikatsiyalari bilan tanishtirish;
o’quvchilar “kasbiy qiziqish”, “mayllik” tushunchalari bilan tanishtirish;
o’quvchilarni kasb tanlashga asosan o’quv va ijtimoiy – mehnat uyushmasiga nisbatan ongli yondashishga erishish;
o’quvchilarga kasb tanlashda o’z salomatligini hisobga olish zarurligini tushuntirish;
o’quvchilarga “Kasbiy layoqat” tushunchasining mohiyatini ochib berish, kasb tanlashga mulohaza bilan yondoshishni shakllantirish;
qobiliyatlarni kasb tanlashdagi ahamiyatini tushuntirish, umumiy va alohida qobiliyatlar haqida tasavvur hosil qilish;
har bir o’quvchiga tanlangan kasbini egallashi uchun amaliy yordam ko’rsatishi, unda ijtimoiy – mehnat uyushmasiga ijodiiy yondoshishni rivojlantirish.
Yuqorida ko’rsatilgan ma’lumotlar, vazifalar, manbalar yosh avlodni ongli ravishda kasb-hunar tanlashga yo’naltirish yoshlarning kasbni erkin va mustahkam tanlashlari uchun mustaqil zamin yaratuvchi ilmiy-amaliy tizim sifatida qo’llash lozim. Bu tizim boshlang’ich ta’lim muassasalaridagi o’quv-tarbiya jarayonida uzviylikda amalga oshiriladi.
Bizning vazifamiz kelajagimiz bo’lgan o’quvchilarni kasb- hunarga, ijtimoiy-iqtisodiy bilimga ega bo’lgan, bozor sharoitini
biladigan har tomonlama tushunadigan, ma’lumotli yigit - qizlarni tayyorlash.
|
| |
