Ma‘ruza №1
Mavzu: Informatika va raqamli texnologiyalar fanining asosiy rivojlanish yo„nalishlari.
Reja:
1.
Informatika fanining maqsadi , obyekti va predmeti.
2.
Informatikaning fan sifatida shakllanish tarixi.
3.
Informatika fanining asosiy rivojlanish yo‗nalishlari.
4.
Zamonaviy informatika tuzilmasi.
XXI asrga kelib axborotning tarqalish tezligi va xajmi chegaralab bo‗lmas darajada oshib
ketdi. Shuningdek inson mehnatining ko‗proq qismi moddiy ne‘matlar ishlab chiqishga emas,
balki axborotni qayta ishlashga qaratildi. Axborot qiymati foydali qazilmalar va boshqa moddiy
ne‘matlar qiymatidan oshib, jamiyat industrial jamiyatdan axborotlashgan jamiyatga o‗ta boshladi.
Hozirda jamiyatning barcha sohalarida axborot - zaruriy va qimmat
baho hom-ashyo sifatida
ishlatilmoqda. Axborotlarni qayta ishlash texnika va texnologiyalarini yaratuvchi fan –
―Informatika‖ fani vujudga keldi.
―Informatika‖ so‗zi elektron hisoblash mashinalari yordamida axborotni qayta ishlash bilan
shug‗ullanuvchi sohani ifodalovchi atama sifatida yuzaga keldi. "Informatika" ("Informatique")
atamasi frantsuzcha "Information" (informatsiya) va "Automatique" (avtomatika) so‗zlaridan kelib
chiqqan bo‗lib, fanga 20 asrning 60 yillarida Frantsiyada kiritilgan. O‗sha inglizcha so‗zlashuvchi
davlatlarda ―Computer Science‖ atamasi ishlatilgan edi. Hozirda bu ikki atama bir biriga
sinonim tarzda ishlatiladi.
Informatika faniga kirish.
Insoniyat o‗zining rivojlanishi tarixi mobaynida modda quvvat va axborotlarni o‗zlashtirib
kelgan. Bu rivojlanishning butun bir davrlari shu bochqichning ilg‗or texnologiyasi nomi bilan atalgan.
Masalan: ―tosh asr‖– mexnat quroli yasash uchun toshga ishlov berish texnologiyasini egallash
bochqichi, ―kitob chop etish asri‖ – axborotni tarkatishni yangi usulini uzlashchtirish bochqichi,
―elektr asri‖– quvvatning yangi turlarini o‗zlashtirish bochqichi shular jumlasidandir. Bundan 20-30
yillar ilgari ―atom asri‖ boshlandi deyilgan bo‗lsa, xozirgi kunda ―EHM asri‖ deb aytiladi.
Biz yangi ―Informatika‖ fanining o‗rgana boshlaymiz.
―Informatika fanining kelib chiqishi, uning
uch tarkibiy qismi algoritm, dastur va Hisoblash
vositalarini paydo bo‗lishi va rivojlanishi bilan bog‗liq. Kishilik jamiyatida Hisoblash ishlari (podadagi
mollar soni, ov natijasi, er o‗lchash va xk.) boshlangan davrdayok qo‗shish, ayirish kabi arifmetik
amallardan, keyinchalik esa ko‗paytirish va bo‗lishdan foydalanganlar. Bu amallar usha davrga
taalukli bo‗lgan algoritmlar asosida bajarilgan.
Hisoblash ishlari uchun zarur bo‗lgan
axborot xajmini oshishi, qo‗lning barmoqlaridan farqli
o‗laroq yangi turdagi Hisoblash vositalarini yaratilishiga sabab bo‗ladi. X1X asr oxiri, XX asr
boshlarida fanlarning yangi yo‗nalishlari va yangi fanlar paydo bo‗lishi ishlov berish uchun zurur
bo‗lgan axborot xajmini keskin oshib ketishiga olib keladi. XX asr o‗rtalarida yaratilgan axborotlarni
avtomatik ishlov qurilmasi- elektron Hisoblash mashinalari (EHM) lar
katta xajmdagi axborotlarni
saqlab turish va katta tezlikda ishlov berish imkoniyatlarini tug‗diradi.
Buning natijasida esa murakkab ilmiy-texnik masalalrni (atom energetikasi, kosmosni
o‗zlashtirish, ob-havoni bashorati, ishlab chiqarishni avtomatlashtirilgan boshqarish, avtomatlashtirish
loyixalash va xk.) yechish ularni taxlil qilish mumkin bo‗lib koldi. Demak qo‗yilgan masalani to‗g‗ri
yechib olish uchun zarur bilim va maxorat (algoritm va usul), EHM tushinadigan dastur va EHMning
uzi bir butuning uch qismi, biz o‗rganishimiz kerak fannining tarkibidir.
Informatika axborotlarni EHM yordamida tasvirlash,
saqlab turish, uzatish va ishlov berish
usullarini o‗rganadigan fandir.
EHMlarni ishlab chiqish va undan foydalanish soxasida katta yutuqlarga erishilgan olim
V.M.Glushkov ta‘biri bilan aytsak: Yangi asr boshida texnik jixatdan rivojlangan mamlakatlarda
aksariyat axborot EHM xotirasida joylashgan bo‗ladi. XXI asr boshlarida ana shu axborotlardan
foydalanishni
bilmagan kishi, XX asr boshida o‗qish va yozishni bilmagan odamga o‗xshab qoladi.
Bundan kelib chiqqan xolda ―Informatika‖ fanini o‗rganish ikkinchi savodxonlik bilan tengdir.
Tarixdan ma‘lumki, axborotlarni izlash, to‗plash, saqlash, qayta ishlash va undan
foydalanish masalalari bilan insonlar kompyuterlar davrigacha ham shug‗ullanishgan va bu
ishlarni hozirgi kunda «xujjat yuritish» (dokumentalistika) deb atashmoqda.
XX asr o‗rtasiga kelib mehnatga layoqatli aholining anchagina qismi o‗z ish faoliyatini
axborotni qayta ishlash sohasida yurita boshladi.
Shunga qaramasdan, odamlar katta hajmdagi
axborotni qayta ishlash uchungina emas, balki axborot ummonida faqat kerakli axborotni izlab
topish uchun ham sezilarli kuch-quvvat sarf-lashga majbur edilar. Bu holat o‗z vaqtida
«axborot portlashi» deb nom ham olgan. O‗tgan asrdayoq boshlangan
aholi ish faoliyatini
moddiy boyliklar ishlab chiqarish sohasidan axborotni qayta ishlash sohasiga o‗tkazish
tendensiyasi hozirgi kunda ham rivojlanib bormoqda.
Bu davrga kelib xuddi avvaldan buyurtma qilingani kabi, dasturiy boshqaruvli hisoblash
mashinalari ishlab chiqarish uchun ilmiy va texnik sharoitlar yuzaga kelgan edi. Ishlab
chiqarilgan elektron hisoblash qurilmalari axborotni «qog‗ozsiz» texnologiya asosida izlash,
to‗plash, saqlash, qayta ishlash va uzatish imkonini bera boshladi.
Buning negizida XX asrning
50-yillarida yangi fan – informatikaga asos solindi.
