44
Ish kichik guruhlar bilan tashkil etilganda guruxlar turli yoshdagi yoki bir xil
yoshdagi bolalardan tuzilishi mumkin. Birinchi holatda bolalar faoliyatiga ishni
yalpisiga tashkil etishga qo’yiladigan talablar bilan bir xil talablar qo’yiladi.
Ikkinchi holatda bolalarning faoliyatlari yagona mazmunda tashkil etiladi va unga
rahbarlik umumiy talablardan kelib chiqadi.
Yakka tartibdagi ish yoshidan qat`iy nazar tashkil etiladi. Uning mazmuni.
metodi va usullari bolalarning o’ziga xos xususiyatlari, ularning bilim, malaka va
ko’nikmalarni egallash darajalaridan kelib chiqib aniqlanadi.
Bolalar faoliyatini tashkil etishning xilma - xil shakllaridan foydalanish
tarbiyaviy ishda bolalarning yosh imkoniyatlari va xususiyatlarini to’liqroq
xisobga olishni, ularni tarbiyalash va rivojlantirishni qulaylashtirishni ta`minlaydi.
Turli yosh guruxlaridagi ishning kalendar rejasi bolalar bilan vaqtning asosiy
bo’laklarida olib boriladigan ta`lim - tarbiyaviy ish mazmuni, shakl va metodlarini
qamrab oladi.
Ertalab. Ertalabki gimnastika rejalashtiriladi (10 - 12 kunga bir marta).
Muayyan sharoitlarga ko’ra u har bir yosh guruhiga yoki barcha bolalar bilan bir
xil bo’lishi nazarda to’tiladi. Birinchi holatda har bir kichik yosh guruhi uchun
alohida mashqlar majmui tuziladi. Ikkinchi holatda
mashqlar majmui umumiy
bo’lishi mumkin, ammo ayrim mashqlarni har bir yosh guruhida takrorlash
miqdori aytib o’tiladi. Kichkintoylar uchun mashqlar ro’yxati ham qisqartirilishi
mumkin. Bundan tashqari, katta bolalar uchun mashqlarni murakkablashtirish va
yuklamani oshirish maqsadlarida gimnastika tayoqchalari, obruch, jismoniy tarbiya
jihozlaridan foydalanish nazarda to’tiladi.
Ertalabki vaqt bo’lagida bolalar bilan yakka tartibda bo’ladigan, shuningdek,
bir yoshdagi kichik guruhdagi bolalar bilan ishlash (dasto’rning turli bo’limlari
bo’yicha: nutqni o’stirish, matematik tasavvurlarni shakllantirish va boshqalar)
rejalashtiriladi. Ertalab tabiat burchagida yashovchilarni yakka tartibda va kichik
guruxlar bo’lib kuzatish o’tkaziladi. Navbatchilar ishiga (katta bolalar)
rahbarligi
rejalashtiriladi. Ayni shu bilan birga katta bolalarga yordam berish yoki ularning
mehnatini kuzatishga kichkintoylardan qaysi birini jalb qilish ko’rsatiladi. Xo’jalik
- turmush ishlari ham xuddi shunday tashkil etiladi.
Ertalab bolalarga didaktik o’yinlarni taklif etish mumkin. Tarbiyachi rejada
bolalarni u yoki bu o’yinlarga jalb qilish usullarini, o’yinlarni boyitish usullarini
ko’rsatadi (kichkintoylar uchun didaktik o’yinchoqlar bilan o’ynashning yangi
usullarini ko’rsatish, katta yoshdagi bolalarni stol - bosma o’yinning yangi turi
bilan tanishtirish va shu kabilar) .
Mashg’ulotlarni rejalashtirish: Rejada mashg’ulotni o’tkazish
shakli
ko’rsatiladi. Yalpisiga shaklidan dasto’rning ayni bir bo’limidagi mashg’ulotlarni
rejalashtirishda foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bunda dastur mazmuni yosh
guruhlari asosida tabaqalashtiriladi. Agarda mashg’ulot boshi yoki yakunida kichik
bolalar ishtirok etmasalar, bu rejada ko’rsatib o’tiladi (masalan, rasm tahliliga faqat
katta bolalar jalb qilinadi). U yoki bu kichik guruhlarga nisbatan qo’llaniladigan
asosiy metod va usullar ko’rsatib o’tiladi. Masalan, jonivorlarni kuzatishda
tadqiqotchilik xarakatlariga ko’proq kichik bolalar jalb qilinadi, kattaroq bolalar
uni ko’rib ancha tushunadigan bo’lib qolgan bo’ladi. Kichkintoylarga idrokni
45
aniqlashtirishga kattalariga qiyoslash va umumlashtirishga yo’llangan
savollar
beriladi. Rejada mashg’ulotlarning turlicha davomiyligi nazarda to’tiladi; Katta
yoshdagi bolalar uchun zaruriyat bo’lsa, beriladigan ish oldindan nazarda to’tiladi
(masalan, suxbat oldidan kuzatish yoki tasviriy faoliyat oldidan).
Alohida kichik guruhlarga o’tkaziladigan mashg’ulotlar odatdagidek
rejalashtiriladi. Shningdek, topshiriqlar izchilligi va mashg’ulotlarni yakunlash
ko’rsatib o’tilishi kerak.
Sayr jarayonini rejalashtirish: Bu jarayonda sayrlarda tabiat va ijtimoiy
hayot hodisalari kuzatiladi. Rejada ularning mazmuni
va asosiy usullari qisqacha
bayon kilinadi. Ko’pincha ular mazmuni tabaqalashtirilgan yalpi kuzatishlar
tarzida rejalashtiriladi. Ayrim kichik yosh guruhlari bilan kuzatishlar qo’shimcha
rejalashtirilishi mumkin. Maktabgacha ta`lim muassasalarida bolalar mehnatini
tashkil etishda sayr jarayonidan unumli foydalanish lozim. Chunki bunda bolalar
maydonchalari va gulzorlarda jamoa mehnatni (tozalash, gul va ko’chatlar ekish,
parvarishlar kabilar) tashkil etadi.
Tarbiyachi harakatli o’yinlarni mavsumga, ob - havoga qarab,
oldingi
mashg’ulotlardan kelib chiqib tanlaydi va ish rejasiga kiritadi. Sayrlarning
davomiyligi harakatli o’yinlarni turli yosh guruhlaridagi bolalar bilan alohida
o’tkazish imkonini beradi, bu ularning harakatlarini rivojlantirishda muhimdir.
Ammo ba`zan birgalikdagi harakatli o’yinlarni ham rejalashtirish kerak: ular
bolalarni birlashtirishga, do’stlik his - tuyg’ularini tarbiyalashga yordam beradi.
Ayniqsa xalq milliy o’yinlaridan keng foydalaniladi.
Rejada bolalarning mustaqil o’yinlari, ayniqsa tabiiy materiallar bilan
o’ynaladigan o’yinlariga rahbarlik nazarda to’tiladi. Sayrlar vaqtida dasto’rning
barcha bo’limlariga doir bolalar bilan yakka tartibda ishlash albatta rejalashtiriladi.
Harakatlarni rivojlantirishga doir yakka tartibdagi ishga alohida e`tibor beriladi.
Uni har kuni (turli bolalar bilan o’tkazish) nazarda to’tiladi.
