13.2-rasm. Areometr (Saxaromer)
Zichlik ko`rsatkichi to`g`ri bo`lishi uchun silindrdagi areometr ko`rsatgich
chizig`ini ko`z qirimiz to`g`risiga keltirib, suyuqlik yuzasidan quyi chiziq (nijniy
mizer) to`g`risidagi son olinishi kerak. Bir vaqtning o`zida suyuqlikning harorati
xam o`lchanadi.
HISOBOT QISMI
1. Uzum tarkibidagi qand miqdoridan kelib chiqqan holda, qanday sharoblar
ishlab chiqarish mumkunligi to`g`risida xulosa beriladi.
2. Areometr ko`rsatkichlari bo`yicha xulosa.
3. Titrlangan kislotalilikni aniqlash ko`rsatkichlarining xulosasi.
13.2-jadval
Uzum sharbati tarkibidagi qand miqdorini densimetr yordamida
aniqlash
(nisbiy zichlik)
Densimetr
ko`rsatkic
hi, d
Nisbiy
zichlik
d
Qand
miqdor
i g/100
ml
Densimetr
ko`rsatkic
hi d
Nisbiy
zichlik
D
Qand
miqdor
i g/100
ml
Densimet
r
ko`rsatki
chi d
Nisbiy
zichlik
d
Qand
miqdor
i g/100
ml
1,033
1,035
6,3
1,062
1,064
14
1,091
1,093
21,8
1,034
1,036
6,5
1,063
1,065
14,3
1,092
1,094
22,0
1,035
1,037
6,8
1,064
1,066
14,6
1,093
1,095
22,3
187
1,036
1,038
7,1
1,065
1,067
14,8
1,094
1,096
22,6
1,037
1,039
7,3
1,066
1,068
15,1
1,095
1,097
22,8
1,038
1,04
7,6
1,067
1,069
15,4
1,096
1,098
23,1
1,039
1,041
7,9
1,068
1,07
15,6
1,097
1,099
23,4
1,04
1,042
8,2
1,069
1,071
15,9
1,098
1,100
23,6
1,041
1,043
8,4
1,07
1,072
16,2
1,099
1,101
23,9
1,042
1,044
8,7
1,071
1,073
16,4
1,100
1,102
24,2
1,043
1,045
9,0
1,072
1,074
16,7
1,101
1,103
24,4
1,044
1,046
9,3
1,073
1,075
17,0
1,102
1,104
24,7
1,045
1,047
9,5
1,074
1,076
17,2
1,103
1,105
25,0
1,046
1,048
9,8
1,075
1,077
17,5
1,104
1,106
25,2
1,047
1,049
10,0
1,076
1,078
17,8
1,105
1,107
25,5
1,05
1,052
10,8
1,079
1,081
18,6
1,108
1,11
26,3
1,055
1,057
12,2
1,084
1,086
19,9
1,113
1,115
27,6
1,059
1,061
13,2
1,088
1,09
21,0
1,117
1,119
28,7
1,06
1,062
13,5
1,089
1,091
21,2
1,118
1,120
29,0
1,061
1,063
13,8
1,09
1,092
21,5
Nazorat savollari:
1. Uzumning yetilganligi qanday tavsiflanadi?
2. Uzum sharbati qand miqdori qanday aniqlanadi va nimada
ifodalanadi?
3. Qand miqdorini aniqlashning qanday usullari bor?
4. Areometr yordamida qand miqdori qanday aniqlanadi?
13-ISH. PIVO XOM ASHYOSINING NATURAL OG`IRLIGINI
ANIQLASH
__________________________________________________________
Asosiy tushuncha: Don naturasi deb: grammda ifodalangan 1 litr
don massasiga aytiladi. Natura maxsus asbob - purkada aniqlanadi. Do n
naturasi, PX-1 rusumli metrli purkada va natura 20 litrli purkada
aniqlanadi
Bu ko`rsatgichning nomi lotincha - ―natura‖ - ―tabiat‖ termini
bilan bog`liq. Don naturasi donning o`sish davridagi shakllanishi,
yetishtirish sharoiti bilan bog`liq bo`lgan ayr im alomatlarni (don to`qligi,
namligi, iflosligi) tavsiflaydi. Natura bug`doy, javdar, arpa, suli donining
188
sifatini baholashda aniqlanadi. Natura o`lchamiga turli omillar ta`sir
etadi.
Zichligi yuqori bo`lgan don naturasi yuqori bo`lib, bu donda
endosperm yaxshi rivojlangan.
Bug`doy, javdar namligini ortishi bilan naturasi kamayib boradi,
chunki bunda don zichligi kamayib, don hajmi ortib boradi.
Qobiqli donlarda namlikning 15 -16% gacha ortishi naturani oshiradi,
bundan yuqori namlikda esa natura kamayib bo radi.
Naturaga don shakli ham ta`sir ko`rsatadi. Yumaloq shakldagi don
uzunchoq donga nisbatan zichroq joylashadi. Yuzasi silliq don ha m
yuzasi bujmaygan yoki g`adir -budur donga nisbatan zichroq joylashadi.
Don massasidagi aralashmalar don naturasiga turli cha ta`sir etadi:
organik aralashma don massasini joylanish zichligini kamaytiradi, bunda
natura ham kamayadi: meniral aralashma naturani oshiradi: yirik dondagi
begona o`simlik urug`lari don orasidagi bo`shliqni to`ldirib naturani
oshiradi: zichligi kichik, yuzasi notekis, begona urug`lar naturani
kamaytiradi.
Don naturasiga don tekisligi va temperaturasining ta`siri bor,
o`lchamlari bir tekis bo`lmagan don zich joylashadi. Chunki, mayda don
yirik donlar orasidagi bo`shliqni egallab, naturani oshiradi. Xon a
haroratidagi don naturasi sovuq don naturasidan past (tashqaridagi havo
bilan xona haroratidagi temperatura orasida katta farq bo`lsa).
Sifati past don partiyasida, sovuq urgan yoki toshbaqasimon kana
bilan shikastlangan donning naturasi sezilarli daraja da kamayadi.
Chunki, bunday donlar yuzasi notekis bo`ladi.
Don naturasi donlarni omborlarga joylashtirishda e`tiborga olinadi.
Davlatga don topshirishda (bug`doy, javdar, arpa, suli) don naturas i
asosiy ko`rsatkichlardan biri sifatida hisob -kitob uchun e`tiborga olinadi.
Litrli purkada ishni bajaruvchining sub`ektiv ta`siridan qa`tiy nazar
donning joylashish zichligi to`ldirgich, voronkali silindr va maxsus
tushuvchi yuk moslamasi yordamida ta`minlandi.
Quyida boshoqli donlarining naturalari keltirilgan.
Bug`doy doni – 725 – 810 gramm/litr
Javdar doni – 685 – 770 gramm/litr
Arpa doni – 545 – 605 gramm/litr
Suli doni – 420 – 480 gramm/litr
|
