112
Bijg‘ish sanoatining xom ashyolarini klassifikatsiyasi
Gurux
Xom ashyo
Bijg‘ish maxsulotlarining o‘rtacha
tarkibi %
Tarkibida qand moddasi bor xom
ashyolar
qand lavlagi
melassa
17-18
45-50
Tarkibida kraxmal moddasi bor
xom ashyolar
Kartoshka
don ekinlari
17-18
47-50
Tarkibida sellyuloza moddasi bor
xom ashyolar
Yog‘ochsozlik
korxonalarining chiqindilari
---
Bijg‘ish mahulotlari ishlab chiqarishda donlarning ahamiyati yuqori sanaladi. Bunga
asosiy sabab donli ekinlarning kraxmalga boyligidir.
Don qabul qilish punktlarida va korxonalarida don qabul qilingandan so‘ng xar xil
chiqindilardan tozalanadi.
Don qabul qilish punktlarida chiqindilar ikki xil bo‘ladi:
1.
Donli chiqindi: bunga
yarimta va zarrarlangan donlar, o‘sib chiqgan va
mog‘orlagan va boshqalar sifati past donlar kiradi.
2.
Begona chiqindilar: qum, chang, tuproq, metal parchalari va boshqa yovvoyi
o‘tlarning urug‘lari kiradi.
Bijg‘ish mahsulotlari ishlab chiqarishda undirilgan donlardan foydalaniladi.
Yaxshi tozalanmagan don undirilgan donning sifatini pasaytiradi va uskunani buzulishiga
olib keladi.
Quruq undirilgan arpa ishlab chiqarish uchun quyidagi: donni bo‘ktirish, undirish va
quritish jarayonlari olib boriladi. Donni undirish uchun ketma –
ket undirish yashiklaridan,
barabanli va supasimon o‘stirgichlarda foydalanish mumkin
Solod - bu sun’iy sharoitda undirib quritilgan dondir. Donni undirish jarayonida amlolitik,
proteoletik va boshqa fermentlar hosil bo‘ladi. Bu fermentlar tarkibida kraxmali bor xom
ashyodan etil spirti, pivo va nonli kvas ishlab chiqarishda shira tortish, don tarkibidagi oqsil va
boshqa moddalarni parchalash uchun xizmat qiladi.
Undirilgan donni turli xil donli o‘simliklardan olish mumkin. Ishlab chiqarilgan
maxsulotning turiga qarab undirilgan don va don aralashmasi tanlanadi. Pivo ishlab chiqarishda
faqat arpadan olingan solod, spirt ishlab chiqarishda esa arpa, suli va tariq donidan tayyorlangan
undirilgan donlarning aralashmasidan, nonli kvas ishlab chiqarishda javdari bug‘doy va arpadan
tayyorlangan undirilgan dondan keng foydalaniladi.
Undirilgan don ishlab chiqarish uchun har xil xas cho‘plardan tozalanib, bo‘ktiriladi va
undiriladi. Undirish jarayonida hosil bo‘lgan mahsulot ko‘k undirilgan don (zelyonыy solod)
deyiladi. Spirt ishlab chiqarish sanoatida ko‘k undirilgan don maydalanib suv bilan
aralashtiriladi. Hosil bo‘lgan aralashmani undirilgan don suti (solodovoy moloko)
deyiladi va
kraxmalni shira torttirish uchun ishlatiladi.
Spirt ishlab chiqarish korxonalarida undirilgan don quritilmasdan unib chiqan davrda
(zeleney solod) ishlab chiqarish jarayoniga yuboriladi. Pivo ishlab chiqarish korxonalarida esa
undirilgan arpa quruq holatda ishlatiladi. Bunda unib chiqqan arpa maxsus quritish uskunalarida
quritilib, nishlardan tozalanib, ma’lum muddat saqlangach ishlab chiqarishga tavsiya etiladi.
Undirilgan arpani quritish jarayonida rang beruvchi va hid beruvchi moddalar hosil bo‘ladi.
Quritilgan undirilgan arpani uzoq muddat saqlash mumkin. Nonli kvas ishlab chiqarishda
quruq
undirilgan javdari bug‘doy va fermentlanmagan undirilgan don ishlatiladi. Fermentlangan
undirilgan don tarkibida amilolitik fermentlar deyarli yo‘q, sababi fermentatsiyalash jarayonida
ular parchalanib ketadi. Nonli – kvas ishlab chiqarishda javdari bug‘doy uni bilan fermentlangan
undirilgan don kvas sharbatini asosiy xom ashyosi hisoblanadi, fermentlanmagan undirilgan
javdari bug‘doy va och rangli undirilgan arpa esa ferment manbai sifatida ishlatiladi.
