|
O’zbekiston respublikasi va o’rta maxsus ta’lim vazirligi giliston davlat universitetiBog'liq portal.guldu.uz-O`quv uslubiy majmua
Spirt ishlab chiqarish tarixi.
Sharob ishlab chiqarish ancha oldin paydo bo‘lishiga karamasdan, etil spirti ishlab
chiqarish ancha keyin paydo bo‘lgan.
Qadimiy manbalarga ko‘ra dastlabki sharobni xaydash korxonasi 1174 yilda qurilgan
(Vityassda). Italiyada birinchi spirtli maxsulotlar alkogolliya maxsulotlar sifatida XIII asrdan
boshlab ishlab chiqarila boshlagan. Spirtli mahsulotlar ishlab chiqarish ikki yuz yillik ichida
boshqa davlatlarga xam tarqalgan.
1813 yillarda spirtlarni rektifikatsiyalashni takomillashgan usullari yaratila boshlangan.
Shakar ishlab chiqarish tarixi.
SHakar kristall xolatda XII asrda olingan. Bu davrlarda uni narxi juda qimmat bo‘lgan va
kumushni narxi bilan bir xil bo‘lgan.
XVIII asrga kelib unga bo‘lgan talab oshib ketgan va sanoat miqyosida ishlab chiqarila
boshlangan. Bu davrga kelib vakuum apparatlar, bug‘latuvchi apparatlar, filtr-presslar,
sentrifuga, quritish apparatlari va qadoqlovchi mashinalar yaratilgan.
Xozir dunyoda shakar kamishdan va qand lavlagidan shakar ishlab chiqaruvchi
korxonalar mavjud. Shulardan asosiy qismi Evropadagi korxonalarga to‘g‘ri keladi.
Jaxonda taxminan bir yilda 120-124 mln.tonna shakar ishlab chiqariladi. Uni 60%
shakarkamish va 40% qand lavlagi shakariga to‘g‘ri keladi.
Bijg‘ish deganda organik moddalarni mikroorganizm fermentlari yordamida modda
almashinuv jarayoniga aytiladi.
Bijg‘ish sanoatini ayniqsa spirt ishlab chiqarish korxonalarining xom ashyo bazasi juda
kengdir. Yaqin kunlargacha spirtni faqat o‘simlik oziq – ovqat xom ashyosidan kartoshka,
lavlagi don ekinlari va qand lavlagi chiqindisi bo‘lgan melassadan ishlab chiqarilgan. Xozirgi
kunga kelib, ko‘pchilik oziq -ovqat xom ashyosi o‘rnini nooziqaviy bo‘lgan (yog‘ochsozlik
sulfit-sellyuloza ishlab chiqish sanoatini chiqindilari) xom ashyolari egallamoqda. Tarkibida
etilen gazlari bor birikmalardan sintetik sun’iy spirt ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan.
Quyida bijg‘ish sanoatining asosiy bo‘lgan ba’zi xom ashyolarga tavsif berib o‘tilgan:
Uzum. ma’lumotlarga ko‘ra uzumni vatani bo‘lib, Kavkazni janubiy tumanlari va O‘rta
Osiyo, shu bilan birga Sharq mamlakatlari (Eron, Afg‘oniston, Xitoyni sharqiy qismi)
xisoblanadi.
Bundan 5-7 ming ilgari uzum Kavkazda, O‘rta Osiyoda, Suriyada va Misrda etishtirilgan.
3 ming yil ilgari uzumchilik Gretsiyada rivoj topgan. O‘rta Er dengizi bo‘ylab, Italiyaga
va keyinroq Fransiyaga tarqalgan. Keyinchalik XV-XIX asrlarda uzumchilik butun dunyoga
tarqalgan.
Uzum bijg‘ish sanoati asosiy xom ashyosi bo‘lib, sanoat miqyosida yangi so‘ligan va
quritilgan holda ishlatiladi. Uzumdan alkogoli va alkogolsiz mahsulotlar ishlab chiqariladi.
Bunday mahsulotlarga sharbat, konsentratlar va sharoblar (xo‘rraki xushbo‘yli, quvvatlangan,
jilvali) spirt, konyak (brendi) aroq kabilarni kiritish mumkin. Uzum sharoblari sharbatlarni spirtli
bijg‘ish yo‘li bilan uzumdan olinadi.
Qand lavlagi – shakar olish uchun ekiladigan eng ahamiyatli texnika ekini xisoblanadi.
Lavlagining ildiz mevasi 15-20% gacha qand moddasiga ega bo‘lib, oq kristallsimon shakar
olish uchun xom ashyo sanaladi. MDX davlatlarida lavlagi ekiladigan maydonlar juda katta
bo‘lib ular asosan Ukraina Maldoviya Rossiyaning markaziy qoratuproq zonalariga to‘g‘ri
keladi. Qozog‘iston Qirg‘iziston, Gruziyada ham qand lavlagini korxonada qayta ishlaganda
melassa degan yarim tayyor mahsulot hamda chiqit sifatida jom olinadi. Melassadan spirt olishda
foydalaniladi.
Kartoshka - kartoshka ituzumdoshlar oilasiga mansub bo‘lib ekiladigan bir yillik
o‘simlik. Vatani – Janubiy Amerika. Kartoshka tugunagi eng muhim oziq - ovqat mahsuloti
bo‘lib nonbop dondan keyin ikkinchi o‘rinni egallaydi. Tugunagidan sanoatda kraxmal spirt,
patoka olinadi.
|
| |
