117
34-§. yOSh BUXOROlIKlAR FAOlIyATI
VA BUXORO AmIRlIGINING TUGATIlIShI
XX asr boshlarida Buxoro
ijtimoiy hayotida bir-
biriga qarama-qarshi ikki kuch paydo bo‘ldi. Bi-
rinchisi – Buxoroning siyosiy hayotini demokra-
tik asosda qayta qurish, uning iqtisodini rivojlantirish, ilg‘or mamlakat-
lar qatoriga ko‘tarilishi uchun astoydil kurashuvchi Yosh buxoroliklar.
ikkinchisi –
diniy mutaassiblar, har qanday yangilik va islohotlarning
dushmani bo‘lgan toifa vakillari edi.
Yosh buxoroliklar siyosiy harakat sifatida 1910-yildan
faoliyat
ko‘rsata boshladilar. Ular Buxoro taraqqiyparvarlarining yetuk namoyan-
dalari (Abdulvohid Burhonov, Abdurauf Fitrat, Sadriddin Ayniy, Fayzul-
la Xo‘jayev, Usmon Xo‘ja, Abduqodir Muhitdinov, Musojon Sayidjonov
va boshqalar) bo‘lib, Buxoroni mustabid amir hukmronligidan qutqarib,
respublika tuzumini o‘rnatishga harakat qildilar. Yosh buxoroliklar Bu-
xoroda yangi usul maktablarini tashkil qildilar. Bu maktablar uchun turli
darsliklar va o‘quv qo‘llanmalari yozildi. «Buxoroi sharif» va «Turon»
gazetalari nashr qilindi. Ushbu nashrlar xalqni jaholatdan uyg‘otish va
ma’rifatga da’vat etish bilan birgalikda milliy-ozodlik va mustaqillik
g‘oyalarini ham ko‘tarib chiqdi.
Amir Abdulahaddan so‘ng
Buxoro taxtini uning
o‘g‘li Sayid Olimxon (1910–1920) egalladi. Uni
1893-yilda otasi Peterburgga o‘qishga jo‘natdi.
Bu yerda u 3 yil davomida harbiy ishlar va davlat boshqarish asoslarini
o‘rgandi. Amirlik taxtiga o‘tirgan Sayid Olimxon Buxoroda davlat asosla-
ri va diniy tizimni o‘zgartirish taraddudida bo‘lmadi. Ammo Rossiyadagi
voqealar va amirlik ning o‘zidagi muxolafatchi
harakatlar uni chora-tadbirlar ko‘rishga va Yosh
bu xoroliklarning (jadidlar)
mamlakatni demok-
ratlashtirish va islohotlar o‘tkazish to‘g‘risidagi
talablariga yon berishga majbur qildi.
1917-yil Rossiyadagi fevral voqealari va u
tufayli Buxoro
siyosiy hayoti dagi jonlanish, si-
yosiy o‘zgarishlarning Buxoro amirligida ham
takrorlanishidan saqlanish amirni ayrim islohot-
larni amalga oshirishga undadi. 1917-yil baho-
rida bosh qozi amir
qabulxonasida mamlakatda
