Pedagogik innovatsiyalar, professional

256 
17-mavzu: Avtomobillar uchun ishlatiladigan gaz holatidagi 
yonilg‘ilardan foydalanish va ularning afzalliklari 
 
 
Reja: 
 
1.Gaz balonli dvigatellarning ta’minlash tizimi. 
2. Avtomobillar uchun ishlatiladigan gaz holatidagi yonilg‘ilardan 
foydalanish. 
3.Ishlatib bo‘lgan gazlarni chiqarib tashlash tizimi 
Gaz bilan ishlaydigan dvigatelning ish sikli benzinli dvinatelning ish sikli 
benzinli dvigatelning ish siklidan deyarli far ilmaydi. 
Dvigatelini gazsimon yonilg‘ida ishlashi uchun avtomobilga o‘rnatiladigan 
asbob-anjomlar (jihozlar) komplektini gaz ballon(li) qurilmalar deyiladi. 
Gaz ballonli qurilmalar asosan ikki xil turga ajratiladi: siqilgan va 
suyultirilgan gazlar uchun. 
Gaz ballon(li) qurilmani o‘ziga xosligi shundan iboratki, gaz har qanday 
holatda ballonlarda katta bosim ostida oqib chiqadi. Shuning uchun tizimga gaz 
bosimini kamaytirish imkoniyatini yaratuvchi reduktor kiritiladi. 
20MPa bosimgacha siqilgan gaz ikki guruhga ajratilgan har biri 50l xajmli 
yuk platformaning ostiga o‘rnatilgan beshta po‘lat ballonlarda 1 salanadi. 
Ballonlar bir-biri bilan o‘zaro ulovchi armatura 2 va naychalar 3 bilan 
30-rasm.
Gaz ballon(li) qurilmaning prinsipial (asosiy) sxemasi.
 
1-ballonlar; 2-(biriktiruvchi)ulovchi armatura (asbob); 3-po‘lat naychalar; 4-
sarflash ventili (jo‘mragi); 5-to‘ldirish ventili (jo‘mragi); 6-isitgich; 7-
ishlatilgan gazlarni chiqarish tizimining trubasi (quvuri); 8-dozalovchi 
shayba; 9-magistral ventil (jo‘mrak); 10-filtr; 11-ikkipog‘onali reduktor; 12-
kiritish quvuri bilan ulovchi naycha; 13-kiritish quvuri; 14-drossel 
zaslonkasi; 15-taglik; 16-purkagich; 17-karburator-aralashtirgich; 18-
injektor; 19-salt ishlash naychasi; 20-past bosim manometri;
 
21-yuqori bosim manometri.
 

257 
tutashtirilgan. Avtomobil ramasining differensiyalanishi natijasida naychalar 3 
sinib ketmaslilgi uchun ular kompensatorlar bilan ta’minlangan. Gaz ballonlardan 
1 sarflash ventili 4 isitgich 6 orqali magistral ventilga 9 undan so‘ng filtrda 10 
tozalanib, reduktorga 11 o‘tadi. Reduktorda 11 gazning bosimi atmosfera 
bosimigacha kamay- tiriladi. 
Gazning bosimi keskin pasayishi (kengayishi) sababli, agarda uning 
tarkibida nam bo‘lsa, muzlab qolib tizimni me’yoriy ishlashini buzilishiga olib 
kelishi mumkin. Shuning uchun gaz isitgich 6 orqali uzatiladi. Gazni isitish uchun 
ishlatilgan gazlarning issiqligidan 7, 8 foydalaniladi. 
Siqilgan gaz bilan ishlaydigan gaz ballon(li) qurilmaning prinsipial (asosiy) 
sxemasi 26-rasmda keltirilgan. 
Dvigatel ishlamay turganda reduktor gaz magistralini berkitib qo‘yadi. 
Ishlayotgan dvigatelda esa hosil bo‘lgan siyraklanish evaziga gaz injektor 18 
orqali karburator-aralashtirgichga 17 o‘tadi va havo bilan aralashib, gaz-havo 
aralashmasi tayyorlanadi. Salt ishlash rejimida gaz bevosita naycha 19 orqali 
drossel ostki qismiga kiritiladi. 
31-rasm. Avtomobilning suyuqltirilgan gazli ta’minlash tizimining sxemasi: 
1-kiritish kollektori; 2-reduktordan salt ishlash tizimi aralashtirgichi; 3-
reduktordan aralashtirgich orasidagi naycha; 4-reduktordan kiritish quvuri 
orasidagi shlang; 5-reduktordan ishga tushirish tizimining elektromagnit klapani 
orasidagi naycha; 6-bug‘latkichdan reduktor orasidagi naycha; 7-gaz 
aralashtirgichi; 8-gaz reduktori; 9-gaz reduktorining filtri; 10-ishga tushirish 
tizimining elektromagnit klapani; 11-ishga tushirish tizimi klapanidan 
aralashtirgich orasidagi naycha; 12-elektromagnit klapanidan bug‘latgich 
orasidagi yuqori bosim shlangi; 13-bug‘latgich; 14-rezerv tizim karburatori; 15-
elektromagnitli klapani; 16, 17-naychalar; 18-tezlik klapani; 19-ballon uchligi 
(troynigi); 20-suyultirilgan gaz balloni. 

258 
Yuqori bosim manometri 21 yordamida ballonlardagi gaz bosimi va unga 
proporsional ravishda miqdori nazorat qilinadi. Past bosim manometri 20 
yordamida esa reduktorning ishlashi nazorat qilinadi. Ikkala manometr ham 
avtomobil kabinasidagi asboblar taxtachasiga o‘rnatilgan. 
Ballonlar gaz bilan ventil (jo‘mrak) 5 orqali to‘ldiriladi. 
Rasmda keltirilgan qurilma universal bo‘lib, rezervdagi benzin yonilg‘i 
tizimi tufayli, ehtiyot bo‘lganda benzinda ham me’yoriy ishlashlik imkoniyatini 
beradi. 
Suyultirilgan gaz bilan ishlaydigan qurilmalarda gazni bug‘simon holatga 
o‘tishi maxsus issiqlik almashtirgichda, ya’ni bug‘latgichda sodir bo‘ladi. 
Suyultirilgan gaz qurilmasning o‘ziga hosligi, undagi ish bosimi ballondagi gaz 
miqdoriga bog‘liq bo‘lmay, balki gaz aralashmasining komponent tarkibi va atrof-
muhit haroratiga bog‘liqligidadir. Suyultirilgan gaz qurilmasida, siqilgan gaz 
qurilmasidan farqli ravishda, ballondagi suyuqltirilgan gaz miqdorini aniqlash 
uchun maxsus sath ko‘rsatkich o‘rnatilishi lozim bo‘ladi. 
Suyultirilgan gaz bilan ishlaydigan qurilmali avtomobilining ta’minlash 
tizimini (31-rasm) ko‘rib chiqiladi. 
Suyultirilgan gaz platforma ostida o‘rnatilgan va ramaning chap tomon 
lonjeroniga qotirilgan hajmi 225 litrli ballonda 20 saqlanadi. Ballonning old 
devoriga sarflash ventillari o‘rnatilgan bo‘lib, ular orqali gaz ballon o‘lchagichidan 
(troynigidan) 19 tezlik klapaniga 18 o‘tadi. Gaz yuqorida o‘rnatilgan sarflash 
ventilidan esa suyuq fazadan olinadi. 
Uchlikdan (troynikdan) 19 gaz naychalar 16,17 orqali elektromag- nit 
klapaniga 15 o‘tadi. O‘t oldirish ulanganda gaz yuqori bosimli shlang orqali 12 
dvigatelning kiritish kollektoriga 1 o‘rnatilgan bug‘latkichga 13 uzatiladi. 
Bug‘latgichdan 13 gaz ikki pog‘onali reduktorga 8 kiradi va bosimini kamaytiradi. 
Reduktorning birinchi pog‘onasidan oldin filtr 9 o‘rnatilgan. Reduktorning 
ikkinchi pog‘ona bo‘shlig‘idan gaz doza- lovchi-ekonomayzer qurilmasiga o‘tadi 
va undan dvigatelning ish rejimiga mos ravishda kerakli miqdordagi gaz 
aralashtirgichga 7 yuboriladi. 
Dvigatelning ishga tushirish tizimi dozalovchi jiklyorli elektro- magnit 
ishga tushirish klapani 10, naychalar va klapanni o‘chirgichlarini o‘z ichiga oladi. 
Sovuq dvigatelni o‘t oldirishda ishga tushirish klapani ulangandan so‘ng, gaz 
reduktorni birinchi pog‘onasidan bosim ostida naycha 2 orqali aralashtirgichni salt 
ishlash tizimiga o‘tadi. 
Ta’minlash tizimining ishlashi haydovchi kabinasiga o‘rnatilgan manometr 
orqali nazorat qilinadi. Reduktorning birinchi pog‘onasidan so‘ng gaz bosimi 
0,12^0,15 MPa bo‘lishi lozim. 

Download 19,16 Mb.