“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4
101
solishtirish, taqqoslash, umumlashtirish, tahlil qilish va xulosa yasash kabi bilish amallaridan oʻrinli
foydalangan holda mantiqiy tafakkur qilish qobiliyatini oʻstiradi, aqliy rivojlanishi uchun zamin hozirladi.
Nostandart masalalar koʻproq sinfdan tashqari ishlar, kechalar bilan matematik daqiqalar oʻtkazish
jarayonida qoʻllanishi ijobiy samara beradi. Shuningdek dars jarayonida oʻquvchilar diqqatini jalb etish, dam
olish daqiqalarini mazmunli tashkil etish, mavzuni tushunarli va qiziqarli qilib oʻtish maqsadida ham
qoʻllash mumkin. Dars jarayonida oʻqituvchining yoʻnaltiruvchi savollari yordamida oʻquvchilar masalani
mustaqil yechish yoʻllarini axtarib, fikrlash malakalarining oʻsishiga zamin hozirlaydi. Shuningdek, uy
vazifasi sifatida ham nostandart masalalarni yechishga oʻrgatish mumkin. Bunda ularga katta sinf
oʻquvchilari, ota-onalar yordami bilan masala yechishga oʻrganadilar, bu esa boladagi qiziquvchanlik va oʻz
kuchiga ishonch hosil qilish uchun munosib omil boʻladi. Mantiqiy masalalar oʻzining oʻyin xususiyatiga
ega ekanligi bilan bolaning e’tiborini jalb eta oladi, fikriy mushohada yuritish, qonuniyatlarni aniqlash, xossa
va xususiyatlarga qarab narsa va xususiyatlarni guruhlashga oid malakalarni shakllantiradi. Mantiqiy fikrlash
jarayonida oʻquvchilar oʻz xatti-harakatlarini rejalashtirish, obdon oʻylab koʻrish, javob izlash, masala
yechimini izlab topishga harakat qiladilar. Masala yechish ularda oʻziga ishonch, mustaqil fikrlash, sezgirlik,
izlanuvchanlik xususiyatlari shakllantiradi, qunt bilan ishlash, ma’suliyatni his qilish malakalari rivojlanadi.
Bu esa ta’limiy maqsadlarning ayni muddaosi hisoblanadi. Nostandart masalalar yechishni rus matematigi,
olimpiadalar tashkilotchisi Tarmakovskiy Vladimer Abramovich bir toʻplam moshlar ichiga yashiringan
sichqonni axtarishga qiyoslaydi. Bunda ikki yoʻl bor deydi u, birinchisi moshlar toʻplami atrofida aylanib,
sichqonni moshlar ichidan chiqishini kuzatish va koʻringan sichqonni dumidan mahkam ushlab tortib
chiqarish. Ikkinchi usuli bu mosh uyumidan moshlarni birma-bir olib tashlab sichqonchaga yetib borish.
Haqiqatdan ham quyidagi masalani qaraylik: Dengiz boʻyidan uchala oʻgʻlon 5 ta rakushka topib olishdi,
bolalar ichida rakushka topmagani yoʻq. Ularning har biri nechtadan rakushka topishgan? Masala yechishda
quyidagi variantlar boʻlishi mumkin.
1. Ikki bola 2tadan bitta bola bittadan.
2. Ikki bola bittadan,uchinchi bola 3tadan.
3. Bir bola 1ta, ikkinchisi uchta va uchinchisi 0.
Agar masalaga bunday shart qoʻyilsa: uch bola dengiz boʻyida qumdan 5 dona rakushka topib olishdi.
Ularning har biri ikki donadan koʻp topmagan boʻlsa, bolalarning har biri nechta topgan?
Javob: ikki bola ikkitadan, bir bola bittadan.
