Klinik o‘lim holati yuz bergan taqdirda sun’iy nafas
oldirish va shundan keyin
yordam ko‘rsatuvchi kishi boshini ko‘tarib yana o‘pkasini havoga to‘ldiriladi. Bu vaqtda
jarohatlangan kishi massiv ravishda nafas chiqazadi.
Klinik o‘lim yuz bergan taqdirda sun’iy nafas oldirishning umumiy ko‘rinishi:
6-rasm:
SHundan keyin yordam ko‘rsatuvchi kishi boshini ko‘tarib, yana o‘pkasini havoga
to‘ldiradi. Bu vaqtda jarohatlangan kishi massiv ravishda nafas chiqaradi.(-rasm)
7-rasm.
Odam tanasidagi ba’zan tok xalqalari deb ataluvchi tok yo‘llari juda ko‘pdir.
Amalda ko‘p uchraydigan xalqalar asosan 15 ta bo‘lib, ular 1- rasmda ko‘rsatilgan,
ulardan eng ko‘p tarqalgani (6 ta xalqa) 1 jadvalda keltirilgan.
Odam tanasida keng
tarqalgan tok yo‘llarining tavsifi. Tok yo‘li Ushbu tok yo‘lining paydo bo‘lish extimoli %
Tok ta’siri vaqtida xushini yo‘qotganlar % YUrakdan, yurak xududidan o‘tayotgan
tokning umumiy kattaligi Qo‘l - qo‘l 40 83 3,3 Ung qo‘l - oyoqlar 20 87 6,7 CHap qo‘l -
oyoqlar 17 80 3,7 Oyoq - oyoq 6 15 0,4 Bosh - oyoqlar 5 88 6,8 Bosh - qo‘llar 4 92 7,0
Boshqalar 8 65 - Kuchlanash ostida bo‘lgan tok o‘tkazuvchi qismgacha yaqinlashish
mumkin bo‘lgan masofa, (m).
Kuchlanish, (kV) Odamlar va ular qo‘llaydigan asbob-
uskunalardan vaqtincha to‘siq, tok o‘tkazuvchi qismlarigacha bo‘lgan masofa, (m). YUk
changallovchi moslamalar, stroplar, ishchi yoki transport holatida bo‘lgan yuk ko‘tarish
mashina va mexanizmlar bilan tok o‘tkazuvchi
qismlar orasidagi masofa, (m). 1 gacha
bo‘lgan havo elektr uzatish tarmog‘i uchun 0,6 1,0 Boshqa elektr uskunalari uchun
cheklanmaydi, (tegish mumkin emas) 1,0 6-35 0,6 1,0 110 1,0 1,5 150 1,5 2,0 220 2,0 2,5
330 2,5 3,5 400-500 3,5 4,5 750 5,0 6,0 800 5,5 4,5 1100 8,0 10,0
Ilovalar: 1) Ikkinchi
ustunda tok ta’siri natijasida 3 yoki undan ko‘p kunga ishga yaroqsizlikni yuzaga
keltiruvchi baxtsiz hodisalar 100% inobatga olingan. 2) Qadam kuchlanishi (Oyoq -
oyoq) natijasida jaroxatlangan odamlar erga yiqilganidan keyin hushlarini yo‘qotishadi
(15%).
Ko‘p hollarda odam tanasidagi tok xalqasi o‘ng qo‘l - oyoq yo‘nalishida paydo
bo‘ladi. Lekin agar 4 kun va undan ortiqqa mehnatga yaroqsizlikni
yuzaga keltiruvchi
holatlarni ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, 40% holatlarda uchrab turuvchi qo‘l-qo‘l yo‘nalishi
keng tarqalgandir. O‘ng qo‘l-oyoq yo‘li 20% ikkinchi o‘rinda turibdi. Qolgan xalqalar
kamdan-kam hollarda uchraydi.
Tokning turli xalqalarining xavfini 1-jadvaldan
foydalanib, tok ta’siri vaqtida hushni yo‘qotish holatlari miqdoriga ko‘ra (jadvalning 3-
ustuni) baholash mumkin.
Xalqa xavfi yurak sohasidan o‘tayotgan tok kattaligiga
bog‘liq bo‘ladi: tok qanchalik katta bo‘lsa xalqa xavfi shunchalik kuchli bo‘ladi. Odam
tanasida keng tarqalgan tok yo‘nalishlari bo‘yicha yurakdan taxminan 0,4-7% umumiy
tok oqib o‘tadi. 1-jadvalda bu toklar har bir ko‘rilgan xalqalar uchun ko‘rsatilgan (4-
ustun).
Bosh - qo‘l va bosh - oyoq xalqa yo‘nalishi eng xavflisi xioblanadi. Bunda tok
bosh miya va orqa miyadan o‘tadi. Lekin, bunday xavfli holatlar nisbatan kamroq uchrab
turadi.
Xavfliligi bo‘yicha keyingi bo‘lib paydo bo‘lish chastotasi ikkinchi o‘rinda
turuvchi o‘ng qo‘l - oyoqlar yo‘nalish xalqasi turadi.
Quyi xalqa deb ataluvchi, qadam
kuchlanishi oqibatida yuzaga keluvchi oyoq-oyoq yo‘nalish
xalqasi xavf darajasi eng
kam xalqa xisoblanadi. Bunday holatda yurakdan juda kam miqdorda tok o‘tadi.
Xayvonlar bilan o‘tkazilgan tajribalar bu xalqaning xavf darajasi pastligini tasdiqladi.
Masalan, 12 s mobaynida orqa oyoqlaridan 900 V tok kuchlanishi ta’sir etilgan itlar tirik
qolgan. Bunday tajriba quyonlar yordamida ham amalga oshirilgan. Ularning orqa
oyoqlariga 0,5 - 12,5 s davomida 180- 400V tok kuchlanishi yuborilgan va ular ham tirik
qolgan.
Kuchlanish darajasidan qat’i nazar tokning yurak, boshqa hayot uchun muhim
bo‘lgan a’zolar va o‘pkaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri reflektor ta’siri saqlanib qoladi.
Bir
minutda taxminan 10-12 marta puflashni amalga oshiriladi. Puflashni doka, dastro‘mol
va trubka orqali ham bajarish mumkin. Agar jarohatlangan kishi
nafas olishini tiklagan
taqdirda ham, sun’iy nafas oldirishni uning nafas olishiga moslab bemor o‘ziga
kelguncha davom ettiriladi.
YUrakni tashqaridan massaj qilish jarohatlangan kishi
organizmidagi qon aylanish funksiyasini sun’iy ravishda tiklab turish maqsadida amalga
oshiriladi.
Qorin bo‘shlig‘idan ko‘krak qafasiga o‘tgandan keyin 2 barmoq yuqoridan
massaj qiladigan joyni belgilab, qo‘lni bir-biri ustiga to‘g‘ri burchak shaklida qo‘yib,
jarohatlangan kishi ko‘krak qafasini tana og‘irligi balan ma’lum miqdorda kuchni moslab
bosiladi. Bosish sekundiga 1 marta keskin kuch bilan bo‘lishi kerak. Bunda ko‘krak
qafasi ichkariga qarab 3- 4 sm pasayishi kerak va bu yurak urish ritmiga moslab davom
ettiriladi.
Massaj qilish sun’iy nafas oldirish bilan birgalikda olib borilishi kerak. Agar
yordam ko‘rsatuvchi bir kishi bo‘lsa, har ikki marta puflagandan keyin 15 marta ko‘krak
qafasini bosishi kerak. Jarohatlangan kishining yurak urishi
normal holatga kelganligini
uning pulsini tekshirib bilsa bo‘ladi. Buning uchun yuqoridagi muolajalarini 2-3
sekundga to‘xtalib pulsi sanab ko‘riladi
