– infiltratsiya va zichlatishsiz o‘pka alveolalarining faqat elastik funksiyalari
buzilganda o‘pkada yallig‘lanish jarayoni boshlang‘ich yoki yakuniy bosqichda
bo‘lganda;
– plevra (ekssudat shimilib ketganda) yoki ko‘krak qafasining tashqi qatlamlari
kuchli qalinlashganda (semirish).
Kuchli nafas olish quyidagi holatlarda kuzatiladi:
– mayda va eng mayda bronxlar yallig‘langanda yoki siqilganda (astma xuruji,
bronxiolit) ular toraygan holatda (nafas kuchayishi nafas chiqarish hisobiga ro‘y
beradi);
– sog‘lom o‘pka tomonida kompensatorli kuchayish holatidagi isitma (alahlash)
bilan kechadigan kasalliklarda, boshqa tomondagi o‘pkada patologik o‘zgarishlar
yuzaga kelganda.
Dag‘al nafas – bu nafas chiqarish jarayoni uzaygan dag‘al vezikulyar nafas.
Odatda bu mayda bronxlar shikastlanganligidan
darak beradi va bronxit,
bronxopnevmoniyaga chalingan holatda kuzatiladi. Bunday xastaliklarda
yallig‘lanish ekssudati bronxlar oralig‘ini toraytiradi, bu esa o‘z navbatida shu
turdagi nafasni yuzaga keltiradi. Patologik holatlarda bronxial nafas faqat o‘pka
to‘qimasi (segmentari lobar pnevmoniyalari, o‘pka abssessi) zichlashgan
holatlardagina eshitiladi.
Bronxial nafas kuchsizlangan (o‘pka ekssudat bilan bosib qolinganda)
va xuddi
uzoqdan eshitilayotgandek bo‘lishi mumkin. Zichlanish o‘choqlari o‘pka
to‘qimasiga chuqur joylashganda va va shu to‘qima bilan yopilganda, birmuncha
dag‘alroq va bronxial nafasga yaqinlashadigan uzun nafas chiqarish (bronxial
tusdagi nafas) eshitiladi. Bronxial nafas amforik turda bo‘lishi mumkin (devorlari
silliq bo‘shliqlar – kavernalar, bronxoektazlar va h.k.).
O‘pkadagi xirillash qo‘shimcha shovqinlar hisoblanadi va sekret, qon, shilimshiq,
shish suyuqligi va shu kabilarning havo o‘tadigan bo‘shliqlarida harakatlanishda
yoki tebranishda paydo bo‘ladi. Xirillashlar quruq va nam bo‘ladi. Quruq
xirillashlar: g‘uvildoq – diskantli, yuqori va bas,
past tonli, birmuncha musiqali
bo‘ladi. Oldin aytilganlari bronxlar, ayniqsa maydalari, torayganda ko‘proq
uchraydi, ikkinchi aytilganlari quyuq balg‘am ayniqsa rezonans beruvchi yirik
bronxlarda tebranishi natijasida hosil bo‘ladi. Ular paydo bo‘lishida suyuqlik katta
rol o‘ynamasligi uchun bunday xirillashlar quruq deyiladi. Ular beqarorligi va
o‘zgaruvchanligi bilan ajralib turadi, laringit, faringit, bronxit, astma kasalliklarida
uchraydi. Laringeal va traxeal xirillashlar
xususiyatlari shundan iboratki, ular bir
kalibrli, xuddi quloq ostida bo‘layotgandek eshitiladi va ikkala tomondan ham
eshita olish mumkin. Nam xirillashlar havo suyuqlik orqali o‘tganida paydo
bo‘ladi. Xirillashlar paydo bo‘ladigan joyning bronx kalibriga qarab, ular mayda
puffakchali, o‘rta pufakchali va yirik pufakchali bo‘ladi.
Ularni jarangdor va
bo‘g‘iqlarga ajratish muhim ahamiyatga ega. Jarangdor xirillashlar bronx yonidagi
o‘pka to‘qimasi zichlashganda eshitiladi va bu pnevmoniya holatlarida kuzatiladi.
Shuningdek ular bo‘shliqlarda (kavernalar, bronxoektazlar) paydo bo‘lishi
mumkin. Bo‘g‘iq xirillashlar bronxiolit, bronxit, o‘pka shishganda va atelektazalar
holatlarida uchratiladi. Xirillashlardan bronxiollarning terminal bo‘limlari ko‘chib
qolganda paydo bo‘ladigan krepitatsiyani ajratish lozim. Bunday holatlarda
bronxiolalar devorlari nafas chiqarishda yopishib qoladi, keyingi nafas olishda esa
bir-biridan ko‘chib, ana shunday tovush hosil qiladi. O‘pka zardob yig‘ib
yallig‘lanishida xastalikka chalinganlikning 1–3 kunida quyilish bosqichida paydo
bo‘ladigan crepitatio indux – krepitatsiyani va xastalikning 7–10 kunida
pnevmoniya hal etilishi, ekssudat shimilib ketishi bosqichida yuzaga keladigan
crepitatio redux – xirillashlarni ajratishadi.
Umrining ilk oylarida chaqaloqlarda ko‘krak qafasining ekskursiyasi sust
bo‘lganligi sababli ularda xirillashlarni eshitish qiyin bo‘ladi.
Plevra ishqalanishi
shovqini plevraning visseral va pariyetal barglari ishqalanayotganda paydo bo‘ladi
va faqat quyida keltirilgan patologik holatlardagina eshitiladi:
– plevra yallig‘langanida, shunda u fibrin bilan qoplanib qoladi yoki uning ustida
infiltratsiya o‘choqlari shakllanadi, bu esa plevra yuzasida notekisliklar va g‘adir-
budurlar paydo bo‘lishiga olib keladi;
– yallig‘lanish natijasida plevraning nozik ulanishlari paydo bo‘lganda; – plevrada
shish paydo bo‘lganda, plevra sil kasaliga chalinganda;
– organizm birdan suvsizlanganda (koli–infeksiya, vabo va h.k.).
Bir qo‘lni quloq ustiga zich qo‘yib, boshqa qo‘lning barmog‘i bilan esa quloq
ustiga qo‘yilgan qo‘lning orqa tomonidan yurgizganda plevra ishqalanishining
shovqinini paydo qilish mumkin. Ba’zan plevra ishqalanishi shovqini shu qadar
intensiv bo‘ladiki, uni palpatsiya qilish jarayonida ham his etish mumkin. Uning
intensivligi nafas harakatlarining kuchiga bog‘liq, shu bois u o‘pka
harakatlari
ayniqsa faol bo‘lgan qo‘ltiqosti joylarida birmuncha yaxshiroq eshitiladi. Ko‘p
hollarda plevra ishqalanishining shovqini krepitatsiyaga o‘xshab ketadi. Plevra
ishqalanishining shovqini krepitatsiya va mayda pufakchali xirillashlardan
quyidagi alomatlari bilan farqlanib turadi:
– xirillashlar ko‘pincha ozroq yo‘talgandan keyin yo‘q bo‘lib ketadi, plevra
ishqalanishi shovqini esa qoladi;
– plevra ishqalanishi shovqini nafas olishning ikkala fazasida ham eshitiladi,
krepitatsiya esa faqat nafas olish balandligida eshitiladi;
– nafas olish harakatlarida og‘iz va burun yopiq
holatlarida xirillash paydo
bo‘lmaydi, plevra ishqalanishi shovqinining eshitilishi esa davom etadi;
– fonendoskop bilan ko‘krak qafasiga bosganda plevral shovqinlari kuchayadi,
krepitatsiya esa o‘zgarmay qolaveradi;
– plevral shovqinlar o‘pkaning chuqur ichida paydo bo‘ladigan mayda pufakchali
xirillashlarga nisbatan birmuncha yuzakiroq eshitiladi.
