148
belgilangan aniqligi flegma soni va nazariy
likopchalar soni bo‗yicha cheklashni bir vaqtning o‗zida amalga oshirish
bilangina ta‘minlanishi (erishilishi) mumkin:
Bu yerda –
R
min
va
N
Т
min
- mos ravishda flegma soni va nazariy likopchalar
sonining minimal qiymati.
Egri chiziqdagi (3.6 rasm) istalgan nuqta ishchi nuqta sifatida qabul qilinishi
mumkin.
Bu shuni bildiradiki, aralashma ajratilishining berilgan aniqligiga
cheksiz ko‗p bug‗ soni NT va R bilan erishish mumkin. 3.6-rasmdan
ko‗rinadiki, flegma soni, o‗z navbatida kolonnada ta‘minlash miqdori ham
minimal qiymatdan to cheksiz katta kattalikkacha o‗zgaradi; bunda ajratilishning
belgilangan aniqligini ta‘minlash uchun mos ravishda
likopchalar soni cheksiz
katta qiymatdan ba‘zi minimal qiymatgacha o‗zgartirilishi kerak bo‗ladi. Anikki,
ta‘minlash miqdorini oshirish bilan foydalanish xarajatlar (nasos bilan haydash,
qaynatgichda issiqlik va kondensatorda sovuqlik energiyasining xarajatlari bilan
bog‗liq bo‗lgan) oshadi, kapital xarajatlar esa boshlanishida balandlikni
kamaytirish hisobiga ancha kamayadi, keyin esa kolonna diametrini oshirish
hisobiga
ortadi.
Kolonnalarni
ishlatish
tajribasidan
aniqlanganki,
rektifikatsiyaning umumiy minimal xarajatlariga mos keluvchi flegma sonining
optimal qiymati (3.7-rasm) minimal kerak bo‗ladigan R dan ko‗p bo‗lmagan
miqdorda oshadi:
Bu yerda v — flegma ortishi koeffitsiyenti (1,0....1,3 chegarasida).
Likopchalarning fizik soni Nf yoki analitik hisob - kitob bilan (EHM da
fazalar
muvozanat tenglamasi, oqimlarning material va issiqlik balansi
tenglamalaridan foydalangan holda), yoki likopchalarning FIK hisobga olingan
holda tajriba ma‘lumotlari N
Т
orqali aniqlanadi:
N
r}j =
N
T
/ П
Т
.
Konstruksiyaga va joylashish o‗rniga bog‗liq holda kolonnalarda NT
0,3…0,9 chegarasida o‗zgaradi. Rektifikatsiya kolonnaning
texnik-iqtisodiy
ko‗rsatgichlari va haydab ajratish aniqligiga, uning ajratish qobiliyatidan
tashqari, ma‘lum darajada haydaladigan xomashyoning fizik xossalari
149
(molekulyar massa, zichlik,
qaynash harorati, uchuvchanlik va boshqa.) va
komponentlarning tarqalish tavsifi (uzluksiz, diskret) ta‘sir qiladi.
Haydaluvchi xomashyoning ajralish xossasini eng umumiy formada
nisbiy uchuvchanlik koeffitsiyenti bilan ifodalash qabul qilingan (ekstraksiya
jarayonida bo‗linish (selektivlik) koeffitsiyenti analogi).
Nisbiy uchuvchanlik koeffitsiyenti – bir xil harorat va bosimda
haydaluvchi xomashyo komponentlari (fraksiyalar)ning uchuvchanlik nisbati:
а = К/К
2
,
Bu yerda:
К
1
va К
2
— mos ravishda past va yuqori haroratda qaynovchi
komponent (fraksiya)larning fazali muvozanat konstantalari. Modomiki,
К
1
> К
2
ekan, unda
а> 1.
